فرشتگان مختلف در قرآن

مفرد ملائکه ملک، یعنی فرشته، صنفی از مخلوقات بالدار خدا، و دارای مرگ و زندگی هستند. آنان بندگانی مطیع اند که خدا را پرستش می کنند، دستوراتش را اطاعت کرده و هرگز از فرمان او سرپیچی نمی کنند. گاهی در انجام دستورات و فرمانبرداری از خدا به صورت انسان نیز، ظاهر می شوند. خداوند رسولان خود را از ایشان برگزیده و در سوره فاطر فرموده: «الحمدلله فاطر السموات و الارض جاعل الملائکه رسلا اولی اجنحه مثنی و ثلاث و رباع یزید فی الخلق ما یشاء ان الله علی کل شیء قدیر؛ حمد و ستایش مخصوص خداوند آفریننده آسمانها و زمین است. خداوندی که فرشتگان را پیام رسانانی قرار داد دارای بالهای دو گانه و سهگانه و چهارگانه، و هرچه بخواهد در آفرینش می افزاید، خداوند بر هر چیزی تواناست.» (فاطر/ 1)
در سوره زخرف می فرماید: «و جعلوا الملائکه الذین هم عباد الرحمن اناثا اشهدوا خلقهم؛ اینان فرشتگان را که بندگان خداوند رحمانند مؤنث پنداشتند؛ آیا شاهد آفرینش آنان بوده اند؟! (زخرف/ 19)»
در سوره شوری می فرماید: «و الملائکه یسـبحون بحمد ربهم و یستغفرون لمن فی الارض؛ فرشتگان پیوسته تسبیح گو و ستایشگر پروردگارشان بوده و برای کسانی که در زمین هستند از خدا آمرزش می خواهند.» (شوری/ 5)
در سوره نحل می فرماید: «یخافون ربهم من فوقهم و یفعلون ما یؤمـــرون؛ آنان تنها از مخالفت پروردگارشان که حاکم بر آنهاست، می ترسند؛ و هرچه را مأمور شوند به انجام می رسانند.» (نحل/ 50)
در باره اینکه گاهی به صورت انسان نیز در می آیند، در سوره مریم فرموده: «فارسلنا الیها روحنا فتمثل لها بشرا سویا * قالت انی اعوذ بالرحمن منک ان کنت تقیا * قال انما ا نا رسول ربک لا هب لک غلاما زکـــیا؛ ما روح خود را به سوی او فرستادیم؛ و او در شکل انسانی متعادل و بی عیب بر مریم ظاهر شد! مریم سخت ترسید و گفت: من از شر تو، به خدای رحمان پناه می برم اگر پرهیزگاری! فرشته گفت: «من فرستاده پروردگار تو هستم»؛ آمده ام تا پسر پاک و پاکیزه ای به تو ببخشم!» (مریم/ 17-18-19)
در سوره هود درباره فرو فرستادن عذاب بر قوم لوط از آمدن فرشتگان به صورت انسان خبر داده و فرموده: «و لقد جاءت رسلنا ابراهیم بالبشری قالوا سلاما قال سلام فما لبث ان جاء بعجل حنید* فلما رءا ایدیهم لا تصل الیه نکرهم و اوجس منهم خیفه قالوا لا تخف انا ارسلنا الی قوم لوط* و لما جاءت رسلنا لوطا سیء بهم و ضاق بهم ذرعا و قال هذا یوم عصیب* .....* قالوا یا لوط انا رسل ربک لن یصلوا الیک...؛ رسولان ما برای ابراهیم بشارت آوردند و گفتند: سلام! او نیز بر آنان سلام گفت و طولی نکشید که گوساله بریانی برای آنها آورد. اما هنگامی که دید دست آنها به آن نمی رسد و از آن نمی خورند، ناپسندشان دید و در دل از آنان احساس ترس کرد. و آنان به او گفتند: نترس؛ ما به سوی لوط فرستاده شده ایم ....و هنگامی که فرستادگان ما، (فرشتگان عذاب)، به نزد لوط آمدند، از آمدنشان ناراحت شد، و قلبش فشرده گشت و گفت: «امروز روز بسیار سختی است»... فرشتگان گفتند: ای لوط! ما رسولان پروردگار توئیم! آنان هرگز به تو دست نخواهند یافت.» (هود/ 69-81)
در سوره انفال درباره فرشتگان و اینکه چگونه در سیمای جنگجویان در جنگ بدر به یاری مسلمانان آمدند، فرموده: «اذ تستغیثون ربکم فاستجاب لکم انی ممدکم بالف من الملائکه مردفین؛ به یاد آورید هنگامی را که از شدت ناراحتی در میدان بدر، از پروردگارتان کمک می خواستید؛ و او خواسته شما را پذیرفت و فرمود: من شما را با یک هزار از فرشتگان که پشت سرهم فرود می آیند، یاری می کنم» (انفال/ 9)
و به دنبال آن می فرماید: «اذ یوحی ربک الی الملائکه انی معکم فـثـبـتوا الذین امنوا سالقی فی قلوب الذین کفروا الرعب فاضربوا فوق الاعناق و اضربوا منهم کل بنان؛ هنگامی که پروردگارت به فرشتگان وحی کرد: «من با شما هستم» کسانی را که ایمان آورده اند، ثابت قدم دارید! به زودی در دلهای کافران ترس و وحشت می افکنم؛ ضربه ها را بر بالای گردن فرو آرید و همه انگشتانشان را قطع کنید.» (انفال/ 12)
و در سوره آل عمران فرموده: «اذ تقول للمومنین الن یکفیکم ان یمدکم ربکم بثلاثه الاف من من الملائکه منزلین* بلی ان تصبروا و تتقوا و یاتوکم من فورهم هذا یمددکم ربکم بخمسه الاف من الملائکه مسومین؛ هنگامی که به مؤمنان می گفتی: آیا شما را کافی نیست که پروردگارتان با سه هزار فرشته ای که از آسمان فرود می آیند یاری تان کند؟ آری، اگر استقامت ورزید و تقوی پیشه کنید، و دشمن به همین زودی به سراغ شما بیاید، خداوندتان به پنج هزار فرشته نشاندار یاری خواهد کرد!» (آل عمران/ 125- 124)»
درباره گزینش فرشتگان به پیام رسانی می فرماید: «الله یصطفی من الملائکه رسلا و من الناس؛ خداوند از فرشتگان رسولانی برمی گزیند، و از مردمان نیز.» (حج/ 75)
درباره فرستادن وحی به توسط آنان فرموده: «انه لقول رسول کریم* ذی قوة عند ذی العرش مکین* مطاع ثم امین؛ این سخن رسولی بزرگوار (= جبرئیل) است. صاحب قدرت، که نزد خداوند صاحب عرش مقام والائی دارد. در آسمانها مطاع و امین است.» (تکویر/ 21-19)»
در سوره بقره فرموده: «قل من کان عدوا لجبرئیل فانه نز له علی قلبک باذن الله؛ بگو: هر کس دشمن جبرئیل باشد (در حقیقت دشمن خداست) زیرا او به فرمان خدا، قرآن را بر تو نازل کرده است.» (بقره/ 97)
در سوره شعراء می فرماید: «و انه لتنزیل رب العالمین* نزل به الروح الامین * علی قلبک لتکون من المنذرین؛ به یقین این قرآن، از سوی پروردگار عالمیان فرستاده شد، روح الامین آن را نازل کرده است. بر قلب تو، تا از بیم دهندگان باشی.» (شعرا/ 194- 192)
در سوره نحل فرموده: «قل نزله روح القدس من ربک بالحق لـــیثبت الذین امنوا و هدی و بشری للمسلمین؛ بگو: این قرآن را، روح القدس از جانب پروردگارت به حق نازل کرده است، تا افراد با ایمان را ثابت قدم بدارد، و مسلمانان را مایه هدایت و بشارت باشد.» (نحل/ 102)
در سوره بقره فرموده: «و اتینا عیسی بن مریم البینات و ایدناه بروح القدس؛ و عیسی بن مریم را دلایل روشن دادیم؛ و او را به وسیله روح القدس یاری کردیم.» (بقره/ 87- 253)
فرشتگان در شب قدر برای تقدیر امور فرود می آیند، خداوند در سوره قدر فرموده: «تنزل الملائکه و الروح فیها باذن ربهم من کل امر؛ فرشتگان و روح در شب قدر به اذن پروردگارشان برای تقدیر هر کاری فرو می آیند.» (قدر/ 4)
برخی از آنان مراقب و نگهبان انسانند، چنانکه در سوره ق می فرماید: «و لقد خلقنا الانسان و نعلم ما توسوس به نفسه و نحن اقــرب الیه من حبل الورید* اذ یتلقی المتلقیان عن الیمین و عن الشمال قعید * ما یلفظ من قول الا لدیه رقیب عتید؛ ما انسان را آفریدیم و وسوسه های نفس و درون او را می دانیم، و ما به او از رگ قلبش نزدیکتریم. آن هنگامی که دو فرشته راست و چپ که ملازم او هستند اعمالش را دریافت می دارند، هیچ سخنی را بر زبان نمی آورد مگر آنکه همان دم فرشته ای مراقب و آماده دریافت و ضبط آن است.» (ق/ 16-17-18)
یکی از فرشتگان «ملک الموت» است، خدای سبحان فرموده: «قل یتو فاکم ملک الموت الذی و کل بکم ثم الی ربکم ترجعون؛ بگو: فرشته مرگ که بر شما مأمور شده، روح شما را می گیرد؛ سپس به سوی پروردگارتان بازگردانده می شوید» (سجده/ 1)
برخی از آنان معاونین ملک الموت اند، چنانکه فرموده: «حتی اذا جاء احدکم الموت توفته رسلنا و هم لایفرطون؛ هنگامی که مرگ یکی از شما فرا رسد، فرستادگان ما جانش را می گیرند؛ آنان در انجام وظایف کوتاهی نمی کنند.» (انعام/ 61)»
در سوره نحل می فرماید: «الذین تتوفهم الملائکه ظالمی انفسهم فالقوا السلم ما کنا نعمل من سوء بلی ان الله علیم بما کنتم تعملون* فادخلوا ابواب جهنم خالدین فیها...* الذین تتوفهم الملائکه طـــیبین یقولون سلام علیکم ادخلوا الجنه بما کنتم تعملون؛ آنان که فرشتگان مرگ، روحشان را می گیرند در حالی که به خود ستم کرده اند! در این موقع تسلیم می شوند و می گویند: ما کار بدی انجام نمی دادیم! آری، خداوند به آنچه انجام می دادید آگاه است! اکنون از درهای جهنم وارد شوید که جاودانه در آن خواهید بود!... آنان که فرشتگان مرگ روحشان را می گیرند در حالی که پاک و پاکیزه اند؛ به آنان می گویند: سلام بر شما! وارد بهشت شوید به خاطر اعمالی که انجام می دادید.» (نحل/ 28- 32)
خدای سبحان از موقعیت و کار فرشتگان در روز قیامت نیز، خبر داده، و می فرماید: «تعرج الملائکه و الروح الیه فی یوم کان مقداره خمسین الف سنه؛ فرشتگان و روح به سوی او بالا می روند، در آن روزی که مقدارش پنجاه هزار سال است.» (معارج/ 4)
در سوره نبأ فرموده: «یوم یقوم الروح و الملائکه صفا لا یتکلمون الا من اذن له الرحمن قال صوابا؛ روزی که روح و فرشتگان در یک صف می ایستند و هیچ یک جز به اذن خداوند رحمن سخن نمی گویند، و آنگاه که بگویند درست می گویند!» (نبأ/ 38)
خداوند ایمان به فرشتگان را بر ما واجب کرده و در سوره بقره فرموده: «لیس البر ان تولوا وجوهکم قـــبل المشرق و المغرب ولکن البر من امن بالله و الیوم الاخر و الملائکه و الکتاب و النــبـیـین؛ نیکی تنها این نیست که (به هنگام نماز) روی خود را به سوی مشرق و یا مغرب کنید؛ بلکه نیکی و نیکوکار آن کسی است که به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب آسمانی و پیامبران ایمان آورد.» (بقره/ 177)»
و باز در همان سوره فرموده: «من کان عدوالله و ملائکته و رسله و جبریل و میکال فان الله عدو للکافرین؛ هر کس دشمن خدا و فرشتگان و رسولان خدا و جبرئیل و میکائیل باشد (باید بداند که) خداوند دشمن کافران است.» (بقره/ 98)