معنای رب در اسلام

اصطلاح «رب» از مهمترین اصطلاحات اسلامی است که درک معنای روشن آن ضروری است. چنانکه فهم بسیاری از آیات قرآن کریم به نحو عام، و شناخت خدای عزیز به طور خاص، بستگی به فهم واضح و درست این واژه دارد. و نیز شناخت پیامبر و وحی و امام و روز قیامت، و شناخت موحد از مشرک، متوقف بر فهم آن است. و ما، به یاری خدا، معنای لغوی و سپس معنای اصطلاحی آن را مورد بررسی قرار می دهیم:
الف- معنای رب در لغت عرب
«رب» در زبان عرب هم به معنای مربی و تدبیر کننده امور است، و هم به معنای مالک و صاحب اختیار، «رب البیت» یعنی: مالک خانه، و «رب الضیعه» یعنی: مدبر یا مالک اموال، و «رب الفرس» یعنی: تربیت کننده اسب یا مالک آن.

ب- معنای رب در اصطلاح اسلامی
«رب» در اصطلاح اسلامی از اسمای حسنای خداوند است، و نامی است برای آفریدگار و مالک مخلوقات و بنیانگذار نظام زندگی و مربی آنها در طی مراحل حیات، تا هریک به درجه کمال وجود خود برسند.
«رب» در قرآن کریم گاهی به معنای لغوی آمده و ما این معنی را از قرینه ای که دلالت دارد مقصود معنای لغوی «رب» است می فهمیم، مانند سخن یوسف (ع) به همراهان زندانی خود که به آنان فرمود:
1- «ءارباب متفرقون خیر ام الله الواحد القهار؛ آیا مالکان چندگانه بهترند یا خدای یگانه پیروز؟» (یوسف/ 39)
2- «و قال للذی ظن انه ناج منهما اذکرنی عند ربک؛ و به آن کسی که می دانست رهایی می یابد گفت: مرا نزد مالک خود به یاد آر.» (یوسف/ 42)
«رب» آنجا که مطلق آمده و به چیزی اضافه نشده مراد از آن خدای متعال است، چنانکه در قرآن کریم آمده: «بلدة طـیـبـة و رب غفور؛ سرزمینی پاک و پاکیزه و پروردگاری آمرزنده.» (سبأ/ 15)
بنابر آنچه آوردیم، «رب» در لغت عرب و اصطلاح اسلامی هر دو، به معنای مالک و مربی آمده است، اضافه بر آن، در اصطلاح اسلامی معنای بینانگذار نظام زندگی در طی مراحل پرورش، تا رسیدن به درجه کمال، بر معنای مربی افزون شده و معنای مربی کامل گردیده، و «رب» اصطلاحی دو معنی پیدا کرده، یا معنای آن دارای دو بخش است.
راغب اصفهانی در ذیل ماده: «قرء» می گوید: هر اسمی که برای دو معنی در کنار هم وضع شده باشد، هرگاه تنها آورده شود، به هر یک از آن دو اطلاق می گردد، مانند «مائده» که برای سفره و غذا با هم وضع شده، ولی به هر یک از آن دو، به تنهایی نیز «مائده» گویند.
معنای «رب» در لغت عرب نیز اینگونه است، گاهی به معنای مالک و گاهی به معنای مربی است، و در اصطلاح اسلامی نیز، گاهی به معنای مالک تربیت کننده، و گاهی در بخشی از معنای آن، یعنی: بانی و قانونگذار نظام زندگی استعمال شده است، مانند سخن خدای متعال که فرموده: «اتخذوا احبارهم و رهبانهم اربابا من دون الله؛ (یهود و نصاری) دانشمندان و راهبان خود را قانونگذارانی در برابر خدا قرار دادند.» (توبه/ 31)