نقش سامانیان در پیشبرد تعالیم اسلامی

در طول تاریخ، بسیاری از ایرانیان ایرانی نژاد مسلمان دیده می شوند که چندان رغبتی به زبان فارسی نشان نمی دادند به مانند طاهریان و دیالمه و سامانیان، حال آنکه غزنویان که از نژاد غیر ایرانی بودند وسیله احیای زبان فارسی گشتند.
سامانیان (چنانکه گفته اند) از نسل بهرام چوبین سپه سالار معروف دوره ساسانی بوده اند. این سلسله از سلاطین از مسلمان ترین و دادگسترترین سلاطین ایران به شمار می روند و نسبت به اسلام و شعائر اسلامی نهایت علاقمندی را داشته اند.
در مقدمه کتاب «احادیث مثنوی» نوشته بدیع الزمان فروزانفر به نقل از «انساب سمعانی» آمده است: و بسیاری از امرا و وزرا که مشوق شعرا و حامی کتاب و نویسندگان بودند، خود از روات حدیث به شمار می رفتند، چنانکه از امرا و شهریاران سامانی امیر احمدبن اسدبن سامان (متوفی 250) و فرزندان وی ابوابراهیم اسماعیل بن احمد (متوفی 295) و ابوالحسن نصربن احمد (متوفی 301) و ابویعقوب اسحاق بن احمد (متوفی 301) در طبقات روات ذکر شده اند و ابوالفضل محمدبن عبیدالله بلعمی وزیر مشهور سامانیان (متوفی 319) روایت حدیث می کرده است و امیر ابراهیم بن ابی عمران سیمجور و پسر او ابوالحسن ناصرالدوله محمدبن ابراهیم از اکابر امرای سامانی و سالار خراسان در عداد روات حدیث به شمار می روند.
ابوعلی مظفر (یا محمد) بن ابوالحسن (مقتول رجب 388) که امیر خراسان بود و دعوی استقلال می کرد، راوی حدیث بود و مجلس املاء داشت و ابوعبدالله حاکم بن البیع (صاحب کتاب معروف مستدرک متوفی 405) از وی سماع داشته است.
در زبان سامانیان زبان فارسی به عربی درآمیخت. «مستر فرای» شرق شناس در این باره می گوید: اختلاط فارسی به لغات عربی ناشی از شورش بر ضد اسلام یا عربی نبود.... راه یافتن بسیاری از واژه های عربی، زبان فارسی را از نظر ادبیات نیرویی بخشید و آن را جهانگیر کرد که این برتری را در زبان پهلوی نمی توان یافت.
توانگری فارسی نوین در شعر متجلی شد، چنان که شعر فارسی در پایان قرون وسطی به اوج زیبایی و لطافت رسید. فارسی نوین که به دست مسلمانان ایرانی که در ادبیات عربی دست داشتند، با الفبای عربی نوشته می شد و در سده نهم میلادی در شرق ایران رونق گرفت و در بخارا پایتخت دودمان سامانی گل کرد.