مخالفان اصلی امام علی علیه السلام در دوران خلافت

امام علی (ع) در دوران خلافتش سه دسته را از خود طرد کرد و با آنان به پیکار برخاست: جنگ جمل که خود، آنان را ناکثین نامید؛ جنگ صفین که آنها را قاسطین خواند و جنگ نهروان یعنی خوارج که خود آنها را مارقین می خواند: «فلما نهضت بالامر نکثت طائفة و مرقت اخری و قسط آخرون؛ پس چون به امر خلافت قیام کردم، طائفه ای نقض بیعت کردند، جمعیتی از دین بیرون رفتند، جمعیتی از اول سرکشی و طغیان کردند». (نهج البلاغه، خطبه شقشقیه) قبل از آن حضرت، پیامبر اکرم (ص)، آنان را به این نامها نامید که به وی گفت: «ستقاتل بعدی الناکثین و القاسطین و المارقین؛ پس از من با ناکثین و قاسطین و مارقین مقاتله خواهی کرد.» این روایت را ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 201 نقل می کند و می گوید این روایت یکی از دلائل نبوت حضرت ختمی مرتبت است؛ زیرا که اخباری صریح است از آینده و غیب که هیچگونه تأویل و اجمالی در آن راه ندارد.

ویژگی هر دسته از مخالفان امام علی
1- ناکثین از لحاظ روحیه پول پرست بودند، صاحبان مطامع و طرفدار تبعیض. سخنان امام علی درباره عدل و مساوات بیشتر متوجه این جمعیت است.
2- اما روح قاسطین روح سیاست و تقلب و نفاق بود. آنها می کوشیدند تا زمام حکومت را در دست گیرند و بنیان حکومت و زمامداری علی را درهم فرو ریزند. عده ای پیشنهاد کردند با آنها کنار آید و تا حدودی مطامعشان را تأمین کند. او نمی پذیرفت، زیرا که او اهل این حرفها نبود. او آمده بود که با ظلم مبارزه کند نه آنکه ظلم را امضا کند و از طرفی معاویه و تیپ او با اساس حکومت علی مخالف بودند. آنها می خواستند که خود مسند خلافت اسلامی را اشغال کنند و در حقیقت، جنگ علی با آنها جنگ با نفاق و دوروئی بود.
3- دسته سوم که مارقین هستند روحشان روح عصبیتهای ناروا و خشکه مقدسیها و جهالتهای خطرناک بود.
علی نسبت به همه اینها دافعه ای نیرومند و حالتی آشتی ناپذیر داشت. یکی از مظاهر جامعیت و انسان کامل بودن علی این است که در مقام اثبات و عمل با فرقه های گوناگون و انحرافات مختلف روبرو شده است و با همه مبارزه کرده است. گاهی او را در صحنه مبارزه با پول پرستها و دنیاپرستان متجمل می بینیم؛ گاهی هم در صحنه مبارزه با سیاست پیشه های ده رو و صد رو؛ گاهی با مقدس نماهای جاهل و منحرف. خوارج ولو اینکه منقرض شده اند، اما تاریخچه ای آموزنده و عبرت انگیز دارند. افکارشان در میان سایر مسلمین ریشه دوانیده و در نتیجه در تمام طول این چهارده قرن با اینکه اشخاص و افرادشان و حتی نامشان از میان رفته است، ولی روحشان در کالبد مقدس نماها همواره وجود داشته و دارد و مزاحمتی سخت برای پیشرفت اسلام و مسلمین به شمار می رود.