موارد مصرف زکات

در تـاریخ اسلام دو دوران مشخص دیده مى شود، دوران مکه که همت پیامبر اکرم (ص) و مسلمانان در آن مـصـروف تعلیم و تربیت نفرات و آموزش و تبلیغ مى شد، و دوران مدینه که پیامبر اکرم (ص)، در آن دست به تشکیل حکومت اسلامى و پیاده کردن و اجراى تعلیمات اسلام از طریق این حکومت صالح زد. بـدون شک یکى از ابتدایى و ضرورى ترین مساله، به هنگام تشکیل حکومت، تشکیل بیت المال است که به وسیله آن نیازهاى اقتصادى حکومت برآورده شود. بـه همین دلیل یکى از نخستین کارهایى که پیامبر (ص) در مدینه انجام داد تشکیل بیت المال بود کـه یـکـى از مـنابع آن را زکات تشکیل مى داد. و طبق مشهور این حکم در سال دوم هجرت پیامبر (ص) تشریع شد. خداوند در آیه 60 سوره توبه به روشنى مصارف واقعى زکات را بیان کرده و آن را در هشت مصرف خلاصه مى کند:

1ـ فقرا نخست مى گوید: صدقات و زکات براى فقیران است: (انماالصدقات للفقرا).
2- مساکین: (والمساکین).
3ـ عاملان و جمع آورى کنندگان زکات: (والعاملین علیها). ایـن گـروه در حقیقت کارمندان و کارکنانى هستند که براى جمع آورى زکات و اداره بیت المال اسلام تلاش و کوشش مى کنند.
4ـ کسانى که براى جلب محبتشان اقدام مى شود: (والمؤلفة قلوبهم). آنـهـا کـسـانـى هـسـتـنـد کـه انگیزه معنوى نیرومندى براى پیشبرد اهداف اسلامى ندارند، و با تـشـویـق مالى مى توان تالیف قلب، و جلب محبت آنان نمود، و در مباحث فقهى گفته شده که آیه مفهوم وسیعى دارد که کفار و غیرمسلمانان را شامل مى شود.
5ـ در راه آزاد ساختن بردگان: (و فى الرقاب). یـعـنـى سهمى از زکات، تخصیص به مبارزه با بردگى، و پایان دادن به این موضوع ضد انسانى، و آزادى تدریجى بردگان داده مى شود.
6ـ اداء دیـن بـدهـکاران و آنها که بدون جرم و تقصیر زیر بار بدهکارى مانده و از اداى آن عاجز شده اند: (والغارمین).
7ـ در راه خدا: (و فى سبیل الله). اصطلاحی است در قرآن که هر چیزی که راه خصوصی و فردی برای مصرف آن نباشد، راه مصرف آن را سبیل الله می نامد. ما، در باب زکات می خوانیم: «و فی سبیل الله» یکی از راههای مصرف زکات راه خداست. راه خدا یعنی چه؟ هر راهی که راه شخص خودمان نبود و راه مصلحت عموم بود آن را می گویند راه خدا. شما پول خود را به یک فقیر می دهید یا خرج مسجد یا بیمارستان و یا مدرسه می کنید، می گویید: در راه خدا برای خدا دادم. مگر به نفع خدا کسی پول می دهد؟! بدیهی است معنای این سخن این نیست که خدا مصرف کننده است بلکه هر چیزی که راه عموم باشد ما می توانیم آن را راه خدا بنامیم.
8ـ وا ماندگان در راه: (وابن السبیل). یـعـنـى مسافرانى که بر اثر علتى در راه مانده، و زاد و توشه و مرکب کافى براى رسیدن به مقصد ندارند، هر چند افراد فقیر و بى بضاعتى نیستند.
در پـایـان آیه به عنوان تاکید روى مصارف گذشته، مى فرماید: این فریضه الهى است؛ (فریضة من الله). و بـدون شـک ایـن فـریضه، حساب شده، و کاملا دقیق، و جامع مصلحت فرد و اجتماع است، زیرا خداوند دانا و حکیم است (والله علیم حکیم).