اقوال متکلمین در کیفیت بازگشت موجودات در قیامت

قرآن کریم زنده شدن مردگان را مانند آفرینش سائر موجودات و پیدایش بقیه ممکنات می داند و بین آنها هیچ تفاوتی نیست، و نباید شگرف و عجیب به نظر آید: «و إن تعجب فعجب قولهم أءذا کنا تر ' با أءنا لفی خلق جدید أولـ'ءک الذین کفروا بربهم و أولـ'ءک الاغلـ'ل فی أعناقهم و أولـ'ءک أصحـ'ب النار هم فیها خـ'لدون؛ و اگر تعجب کنی، سخن آنها عجب است که: آیا وقتی خاک شدیم، واقعا به آفرینش تازه ای وارد می شویم؟ اینان کسانی هستند که به پروردگارشان کافر شدند و زنجیرها در گردنشان است، و آنها اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود» (رعد/ 5).
در تفسیر مجمع البیان شیخ طبرسی در پیرامون تفسیر این آیات فرموده است: و اگر تعجب کنی ای محمد در گفتار کافران که انکار معاد را می نمایند و اقرار و اعتراف به اصل آفرینش و ابتداء خلقت دارند، در این صورت این تعجب تو بجا و به موقع است؛ چون آن انکار و این اعتراف با هم سازش ندارند. بنابراین، اینکه میگویند: ما اگر خاک شویم آیا دوباره در لباس آفرینش تازه ای در می آئیم؟ و این امر غیرممکن است؛ این کلام در غایت إعجاب و شگفتی است.
زیرا آب نطفه چون در رحم قرار گیرد تبدیل به علقه میگردد و سپس مضغه می شود و پس از آن گوشت، و چون انسان بمیرد و دفن شود تبدیل به خاک میشود؛ و اگر بنا بشود که آن تبدیل و تبدل در آن مرحله جائز باشد و استحاله نطفه به علقه ممکن باشد، چرا در این مرحله جائز نباشد، و استحاله انسان دفن شده و خاک شده به یک انسان زنده غیرممکن باشد؟ و این اعاده خلقت را خداوند تعبیر به خلقت جدید نموده است. و متکلمین در آنچه که اعاده آن جائز است اختلاف نموده اند؛ بعضی گفته اند: هرچه برای خداوند قدیم سبحانه بخصوصه مقدور باشد و بقاء آن صحیح باشد اعاده آن صحیح است و هر چیزی که جنس او بر غیر خدای تعالی مقدور باشد اعاده آن صحیح نیست و این قول جبائی است. و دیگران گفته اند: هر چیزی که مقدور خدا باشد و از چیزهائی باشد که بقاء آنها ممکن است اعاده آن صحیح می باشد و اشکال ندارد؛ و این گفتار أبوهاشم و متابعین اوست و بنابراین اعاده اجزاء حیاتیه صحیح است. پس از آن اختلاف کرده اند که آنچه از اجزاء انسان زنده لازم است اعاده شود کدام است ؟
بلخی میگوید: تمام اجزاء شخص انسان عود میکند. ابوهاشم میگوید: تمام اجزاء انسان که بواسطه آنها انسان زنده از غیرزنده شناخته می شود عود میکند، و تألیف و ترکیب نیز عود می نماید؛ و سپس از این گفتار برگشته و گفته است: حیات با بنیه انسان عود می نماید. قاضی ابوالحسن میگوید: فقط بنیه انسان عود میکند و غیر از اصل بنیه در آن تغیر و تبدل ممکن است. و سپس مرحوم طبرسی (ره) فرموده است: این قول اصح اقوال است.