اقسام تصورات معاد جسمانی از زبان ملاهادی سبزواری

اجمالا در کیفیت فرضیه هائی که در معاد جسمانی نقل شده است، مرحوم حکیم سبزواری (قده) فرموده است:
و بعضهم قد صححوا الجسمانی *** بالجرم من أفلاک أو دخان
یکون موضوعا لتصویراتهم *** من نآئراتهم و تنویراتهم
و بعضهم صحح بالتناسخ *** و أخذ جنس کل خلق راسخ
و فرقة بحفظ أجزا فردة *** تصیر ذی بالوصل ذات وحدة
و قال الاشراقی بالمثال *** و الانفس الانفس فی الاقوال (منظومه سبزواری از ص 337 تا 341).
میفرماید: «بعضی از فلاسفه تصحیح تصویر معاد جسمانی را به حلول نفس بعد از مفارقت از بدن به اجرام سماویه از افلاک یا اجرام دخانیه نموده اند، که آنها محل صورت های آتش ها و نورهای اهل جهنم و اهل بهشت بوده باشد.
و بعضی به تناسخ تصحیح نموده اند، به اینکه هر یک از اخلاق های راسخ و ملکات انسان، هر نوع از انواع حیوانات را که آن خلق و ملکه در آن راسخ است، استخدام میکند. (مثلا: مورچه محل بروز ملکه حرص، و خوک محل بروز ملکه شره و بی عفتی، و موش محل بروز ملکه سرقت است. و تناسخ به تمام اقسامه باطل است، و برهان فلسفی برای بطلان آن اقامه می شود.)
و بعضی از متکلمین گفته اند که پس از مرگ، اجزاء فرده لاتتجزی از انسان باقی ماند، و آن اجزاء را حضرت باری تعالی در معاد بواسطه اتصال دادن، لباس وحدت می پوشاند و به صورت های پیشین در دنیا مصور میگرداند و برای بار دیگر نفس به آن تعلق میگیرد. (و اشکالات وارده بر این فرضیه بسیار است که خواهد آمد).
و اشراقیون معاد جسمانی را برای نفوس متوسطین از اهل سعادت و اصحاب یمین و اصحاب شمال، به عالم مثال تصحیح کرده اند که آنرا عالم اشباح نیز میگویند. و در تمام این اقوال نفوس همانند، و تغییری نمی کنند».