عبور همه انسان ها از جهنم

صراط اخروی انسان تجلی سیر او در دنیا
باری انسان در دنیا قدم می گذارد، خواه از مکتب انبیاء استفاده کند و یا نکند، سیر خود را در دنیا می کند و می میرد و در باطنش راهی داشته است که به تربیت انبیاء به کمال و تمام رسیده و یا نرسیده است؛ بالاخره در باطن خود پیوسته حرکت و سیری داشته است. در این حقیقت که شکّی نیست. این راهی که انسان در دنیا به سوی خدا داشته است، در عالم قیامت ظهور و بروزی دارد. چون سابقاً دانستیم که تمام موجودات و افعال این عالم مادّه و طبع و عالم مُلک و شهادت، در آن عالم غیب و ملکوت یک صورت ملکوتی دارند. یکی از چیزهایی که در اینجا صورت مُلکی دارد همین سیر نفسانی انسان است رو به مبدأ خود که در آنجا صورت ملکوتیش همان صراط است و شکّی نیست که این صراط را انسان در دنیا داشته است و چون هر کس در دنیا یک صراط دارد، در آخرت هم همان صراط را به صورت ملکوتی آن عالم دارد و صراط دنیا که در عالم طبع و مادّه، در عالم شهوت، در عالم غضب، در عالم اوهام و اعتباریّات، دنیا را اداره میکند و روی امور اعتباریّه پیوند میدهد و موجودات متفرّق را بر اساس همین اعتبار به هم متّصل میکند، باید در قیامت صورت ملکوتی که بروز صورت مُلکی است داشته باشد.
بنابراین تمام افراد بشر که در دنیا آمدند و از دنیا می روند؛ اصل ظهور و بروز دنیا در قیامت، جهنّم است، و راهی که انسان از دنیا به بهشت دارد صراطی است در جهنّم که باید از آن عبور کند و به بهشت برسد. چون هر چیزی که انسان را از خدا دور کند جهنّم است. مراد از دنیا زندگی کردن بر روی زمین نیست، بلکه زندگی کردن در عالم تعلّقات است. هر فردی که در دنیا می آید تعلّقاتی پیدا میکند؛ ظهور و بروز این تعلّقات جدا کننده و غافل کننده از خدا در آخرت، جهنّم است. در آیه شریفه داریم: «وَ إِن مِّنکُمْ إِلاَّ وَارِدُهَا کَانَ عَلَی ' رَبِّکَ حَتّمًا مَّقْضِیًا* ثُمَّ نُنْجیّ الَّذِینَ اتَّقَواْ وَ نَذَرُ الظَّـ'لِمِینَ فِیهَا جِثِیًّا؛ و یک فرد از شما نیست مگر اینکه وارد جهنّم می شود! و این حکم ای پیغمبر، حکم حتمی و قضاء لازمی است که پروردگارت بر عهده خود نهاده است! و پس از ورود در جهنّم ما کسانی را که تقوی پیشه ساخته اند نجات می دهیم و میگ ذاریم که ستمگران در دوزخ به رو به زانو در افتاده یَله و رها بمانند» (مریم/ 71-72) و آیات قبل از این چنین است:
«وَ یَقُولُ الإنسَـ'نُ أَءِذَا مَامِتُّ لَسَوْفَ أُخْرَجُ حَیًّا * أَوَلاَ یَذْکُرُ الإنسَـ'نُ أَنَّا خَلَقْنَـ'هُ مِن قَبْلُ وَ لَمْ یَکُ شَیْئًا * فَوَ رَبِّکَ لَنَحْشُرَنَّهُمْ وَالشَّیـ'طِینَ ثُمَّ لَنُحْضِرَنَّهُمْ حَوْلَ جَهَنَّمَ جِثِیًّا * ثُمَّ لَنَنزِعَنَّ مِن کُلِّ شِیعَةٍ أَیُّهُمْ أَشَدُّ عَلَی الرَّحْمَـ'نِ عِتِیًّا * ثُمَّ لَنَحْنُ أَعْلَمُ بِالَّذِینَ هُمْ أَوْلَی ' بِهَا صِلِیًّا؛ و انسان چنین میگوید که: آیا اگر من بمیرم هر آینه به طور یقین زنده از میان قبر بر خواهم خاست؟ آیا این انسان نمی داند که سابقاً هیچ چیز نبوده، و ما او را از هیچ آفریده ایم؟ ای پیغمبر! به پروردگار تو سوگند که ما انسان و شیاطین را محشور می کنیم و سپس همه را به زانو در افتاده در اطراف جهنّم حاضر میسازیم و پس از آن ما از هر گروه و دسته ای آن کس را که طغیان و سرکشی او بر خداوند رحمن شدیدتر باشد بیرون می کشیم و آنگاه آن افرادی را که سزاوارتر به آتش دوزخند البتّه ما بهتر می شناسیم» (مریم/ 66-70)
باری، از جمله «وَ إِن مِّنکُمْ إِلاَّ وَارِدُهَا» که نه تنها اطلاق دارد بلکه نصّ در تعمیم است، و حصر بین نفی و اثبات است؛ استفاده میشود که تمام افراد بشر بدون استثناء: کافران، منافقان، مؤمنان، همه و همه وارد جهنّم می شوند. از رسول خدا پرسیدند: آیا شما هم وارد جهنّم می شوید؟ فرمود: آری، ولی ما مانند برقِ خاطف به سرعت عبور می کنیم.
وقتی این آیه وارد شد، در روایت است که آنقدر رسول الله (ص) گریه کردند که زمین تر شد و بعد به دنبالش این جمله آمد: «ثُمَّ نُنَجِّی الَّذِینَ اتَّقَواْ وَ نَذَرُ الظَّـ'لِمِینَ فِیهَا جِثِیًّا». چون تمام امّت را خدا به جهنّم میبرد و بار تمام امّت به دوش رسول خداست و او حمیم و دلسوز است بر آنها، لذا گریه می کند از روی ترحّم.

علت ورود و عبور همه انسان ها از جهنم
حال باید دید سرّش چیست که همه وارد جهنم می شوند؟ سرّش اینست که جهنّم در آخرت مظهر دنیاست در اینجا و انبیاء و ائمه و اولیاء هم در این دنیا آمدند، پس همه در جهنم آمدند و از این جهنم باید به بهشت بروند. چون دنیا پل آخرت و جهنم پل بهشت است و رسیدن به بهشت و مقام قرب حضرت حق بدون آمدن در دنیا و مجاهدات نفسانیه ممکن نیست؛ پس همه باید در این جهنم بیایند و سپس خلاص شوند.