ضروری بودن اثر اعمال همچون روزی از نظر امام علی علیه السلام

در نهج البلاغه وارد است که: «سئل علیه السلام: کیف یحاسب الله الخلق علی کثرتهم؟ فقال علیه السلام: کما یرزقهم علی کثرتهم. فقیل: کیف یحاسبهم و لا یرونه؟ فقال علیه السلام: کما یرزقهم و لا یرونه؛ از أمیرالمؤمنین (ع) پرسیدند: چگونه با وجود کثرت مخلوقات خداوند از آنها حساب میکشد؟ حضرت فرمودند: همانطوریکه با وجود کثرتشان آنها را روزی میدهد. پرسیدند: چگونه خداوند از آنها حساب میکشد و مردم خدا را نمی بینند؟ حضرت فرمود: همانطوریکه آنان را روزی میدهد و مردم خدا را نمی بینند» (حکمت 300).
و این مطلب بسیار شایان دقت است که آنحضرت حساب و رزق را در جمیع آثار و شئون، شبیه هم دانسته اند. و این عبارت در عین ایجاز و اختصار حاوی یک دنیا مطالب نفیس و ارزندۀ عرفانی است. رزق و پاداش در حقیقت یک چیز است؛ به جهتی رزق گویند و به اعتباری حساب و پاداش. هر عملی که انجام دهیم اثری و نتیجه ای دارد؛ شما نامش را رزق بگذارید و یا پاداش. اگر نمازی با حضور قلب بخوانید حال خوشی پیدا میکنید، آن حال خوش نتیجۀ آن نماز است که در قلب باز میشود و از نفحات الهیه وارد آن میگردد و ربط و اتصال بنده را با خداوند زیاد میکند؛ این روزی است که خداوند عنایت کرده است. خداوند فرموده است که هر چیز را بخواهید، و هر قسم عمل کنید، ما به شما روزی میدهیم! اگر کسی شراب فروشی کرد و پولی بدست آورد و اعاشه نمود، رزق را از آنجا به دست آورده؛ و اگر به جای شراب، شربت فروشی کرد، از راه حلال روزی خود را جلب کرده است. رزق حرام نتیجۀ عمل حرام، و رزق حلال نتیجۀ عمل حلال است.
ما الآن در این مسجد نشسته، و پیوسته با مذاکرۀ این معارف الهیه و بیان آیات قرآن کریم و روایات وارده از ائمۀ طاهرین روزی به ما میرسد، و متنعم به رزق خدا هستیم، روزی های معنوی و روحی. ورود این مطالب در ذهن من روزی من است، و در سامعه و قوای مفکره شما رزق شماست. و رزق اختصاص به رزق مادی ندارد، و تنها خوردن نان و آب رزق نیست، بلکه همۀ اقسام معانی که در ذهن وارد میشود روزی ذهن و غذای نفسانی انسان است. اگر بجای این مجلس، در محل غیبت و دروغ و حیله گری و نقشه ریزی که برای تضییع حقوق انسانی بود رفته بودیم و به فساد فی الارض مشغول میشدیم، باز هم رزق ما همان بود، همان غذاهای عفن و گندیدۀ نفسانی بود، همان خیالات و خاطرات شیطانی بود. تخم هنداونۀ شیرین بکاریم، هندوانه شیرین میدهد؛ تخم حنظل بکاریم، حنظل میدهد: «من کان یرید العاجلة عجلنا له فیها ما نشآء لمن نرید ثم جعلنا له جهنم یصلـ'ها مذموما مدحورا * و من أراد الاخرة و سعی' لها سعیها و هو مؤمن فأولـ'ئک کان سعیهم مشکورا* کلا نمد هـؤلآء و هـؤلآء من عطآء ربک و ما کان عطآء ربک محظورا؛ هر کس که رویه و مرامش این باشد که طالب دنیای عاجل و زودگذر باشد، ما آن مقداری را از دنیا که بخواهیم، نسبت به کسانی که بخواهیم میدهیم؛ لیکن سپس به دنبال آن جهنم را برای او قرار داده ایم که بطور مذموم و مطرود به آتش آن میرسد، و ملامت شده و دور افتاده در آن میسوزد* و کسی که آخرت را طلب کند، و کوشش کافی و وافی برای ورود به آن بجای آورد، و از روی ایمان باشد، البته سعی و کوشش آنها در نزد خداوند مشکور است* ما به تمام این افراد مدد و امداد میدهیم و قوه و نیرو میفرستیم، چه این طائفه و چه آن طائفه را؛ هر کدام را از عطا و فیض پروردگار تو تقویت میکنیم؛ و البته عطا و فیض پروردگار تو از کسی منع نمیشود» (اسراء/ 18-20) یعنی هر کس هر چه بخواهد به مقدار و اندازه میدهیم. در اعطاء و بخشش آن بخل و طمعی نداریم. کار ما افاضۀ رحمت و وجود بر اساس قوابل و نیات مردم و طلب آنان است. هر کس آخرت بخواهد میدهیم؛ و کسی که دنیا بخواهد میدهیم. ولیکن هر کدام از این خواسته ها و هر کدام از این نعمت های عاجل و آجل، پاداش و عکس العملی دارد که البته بر اساس خواسته ها و طلب ها بدانها خواهد رسید.