تعابیر قرآن کریم از توبه

قرآن دو تعبیر دارد که این دو تعبیر را بعد از توبه ذکر کرده است. یکی اینکه توبه را با تطهیر توأم می کند. مثلا می گوید: «ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین» (بقره/آیه 222)؛ «خدا توبه کنندگان و شستشو گران را دوست میدارد». قرآن چه می خواهد بگوید؟ می گوید توبه کن و با آب توبه خودت را شستشو بده، پاک کن. چشم بینا داشته باش، نظافت تنها به هیکل و بدن نیست. نظافت بدن را خوب درک کرده ایم. البته این نه تنها عیب نیست که کمال هم هست، باید هم درک کنیم. پیغمبر (ص) ما، از نظیف ترین مردم دنیا بود. هر روز میرویم دوش می گیریم، هر چند روز یکبار تمام بدن خودمان را صابون می زنیم، پیراهن خودمان را عوض می کنیم، کت و شلوار خودمان را مرتب لکه گیری می کنیم. چرا؟ می خواهیم پاکیزه باشیم. آخر تو فقط همین هیکل هستی؟! خودت را پاکیزه کن، روحت را پاکیزه کن، قلبت را پاکیزه کن، دلت را پاکیزه کن، این قلب و دل و روح را با آب توبه پاکیزه کن. «ان الله یحب التوابین و یحب المتطهرین». تعبیر دیگر قرآن این است که توبه را در موارد دیگری مقرون به کلمه اصلاح می کند: «فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح فان الله یتوب علیه ان الله غفور رحیم» (مائده/آیه 39)؛ «پس هر که بعد از ستم کردنش توبه کند و به صلاح آید، خدا توبه او را مى پذیرد، که خدا آمرزنده مهربان است».
یکی از مشخصات و خصوصیات انسان این است که گاهی نیمی از وجود او علیه نیم دیگر وجودش قیام می کند، انقلاب می کند و این قیام و انقلاب گاهی از طرف مقامات دانی وجود انسان است، شهوت قیام می کند، غضب قیام می کند، شیطنت قیام می کند و گاهی از طرف مقامات عالی روح انسان است، عقل قیام می کند، فطرت قیام می کند، وجدان قیام می کند، دل و عمق ضمیر قیام می کند. اگر قیام از طرف مقامات نامقدس وجود انسان باشد، (اینجا که عالی ودانی می گوئیم یعنی مقدس و غیر مقدس)، از طرف عناصر حیوانی باشد، نتیجه این قیام و انقلاب، بلبشو است، اسمش بلو است. افرادی که بنام قدس و زهد و تقوا از لحاظ شهوات محرومیت کشیده اند و به خودشان محرومیت داده اند، یک مرتبه می بینید که افسار گسیخته می شوند، یک حالت بلوا و آشوب عجیبی بر آنها حکمفرما می شود. اسم این جز انفجار و بلوا نیست. ولی این بر خلاف قیام و انقلابی است که از طرف عناصر مقدس وجود انسان ایجاد می شود. انقلابی که عقل در وجود انسان بکند، کودتایی که فطرت خداشناسی و خدا پرستی انسان در وجود او بکند، یک انقلاب مقدس است. انقلاب مقدس توأم با صلاح است، انقلاب مقدس آثار شوم گذشته را از بین می برد، انقلاب مقدس قصاص میکند. «و لکم فی القصاص حیات یا اولی الالباب» (بقره/آیه 179)؛ «اى خردمندان، شما را در قصاص زندگانى است، باشد که به تقوا گرایید».

عرض کردم که امام علی (ع) فرمود: از بدن خودت انتقام بکش، قصاص بگیر. گوشتهایی را که از حرام روئیده است آب کن. این همان قصاص کردن و انتقام گرفتن از شهوات نفسانی است. انقلاب وقتی که مقدس شد، می خواهد آثار شوم گذشته را از میان ببرد و از میان هم می برد. این است که قرآن این طور تعبیر می کند: «فمن تاب من بعد ظلمه و اصلح» (مائده/آیه 39)؛ «آنکه توبه کند و اصلاح نماید». اصلا توبه یک قیام اصلاحی است، و غیر از این چیزی نیست.