آیه هجرت در قرآن کریم

قرآن در‏ زمینه هجرت می ‏فرماید: «ان الذین توفیهم الملائکة ظالمی انفسهم‏ قالوا فیم کنتم قالوا کنا مستضعفین فی الارض قالوا الم تکن ارض الله‏ واسعة فتهاجروا فیها» (نساء/ 97)
گروهی هستند که وقتی فرشتگان الهی می ‏آیند برای قبض روح اینها، وضع‏ اینها را و به اصطلاح امروز پرونده اینها را خیلی خراب می ‏بینند. به‏ اینها می‏ گویند شما در چه وضعی به سر می‏ بردید، چرا اینچنین؟ چرا اینقدر سیاه و تاریک؟!
آنها از این عذرهایی که در دنیا برای انسان ها ذکر می‏ کنند و به خیال خودشان عذر هست می ‏آورند: «کنا مستعفین فی الارض؛ ما یک مردم بیچاره دست نارسی بودیم» در یک گوشه زمین افتاده بودیم، ما که دستمان به علم نمی ‏رسید، به عالم نمی‏ رسید، به معلم نمی ‏رسید. ما چه می ‏دانستیم اسلام چیست، حقیقت چیست، کسی به ما چیزی نمی‏ گفت، ما یک جایی بودیم که دستمان به چیزی نمی‏ رسید، محیط ما فاسد بود، محیط ما مساعد نبود.
آیا فرشتگان این عذر را قبول می‏ کنند و می ‏گویند خوب بسیار خوب پس شما معذورید، خدا هم شما را عذاب نخواهد کرد؟ آیا می‏ گویند اینکه محیط شما فاسد بوده تقصیر شما نبوده؟ نه، آنها به ایشان می‏ گویند: اینکه محیط شما فاسد بوده تقصیر شما نبوده؟
نه، آنها به ایشان‏ می‏ گویند: «قالوا الم تکن ارض الله واسعة فتهاجروا فیها» زمین خدا فراخ نبود؟ شما را بسته بودند به همین سرزمین فاسد و همین محیط فاسد؟ آیا همه جای دنیا مانند همین محیط شما بود؟ یا بود در دنیا جایی که اگر شما به آنجا هجرت و مسافرت و کوچ می‏ کردید، محیط صد در صد مساعد بود، چرا این کار را نکردید؟
«الم تکن ارض الله واسعة فتهاجروا فیها» آیا زمین خدا فراخ‏ نبود؟ آیا نمی ‏توانستید هجرت کنید؟ این محیط فاسد، محیط دیگر! چرا به‏ محیط دیگر نرفتید؟
این است که در اسلام به طور کلی هجرت کردن، یعنی خانه‏ و لانه و زندگی را رها کردن، وطن را رها کردن و به جایی رفتن که در آنجا ایمان نجات پیدا کند، یک مسئله اساسی است و حکمش هم برای همیشه باقی‏ است، منسوخ نشده و اختصاص به مهاجرین صدر اول ندارد.
هجرت باید هجرت‏ فی سبیل الله باشد. یعنی هجرت مسافرت ظاهری با سلوک الی الله هر دو توأم باشد. هم مهاجر باشد و هم عارف سالک. هر دو را اسلام با هم‏ می‏ خواهد.
این آیه، هر دو را با یکدیگر ذکر می ‏کند: «و من یخرج من بیته مهاجرا الی الله و رسوله» یعنی در آن واحد دو هجرت بکند: هجرت جسمی و هجرت‏ روحی. جسمش از شهری به شهر دیگری منتقل بشود و روحش از مرحله انانیت‏ و منیت به مرحله اخلاص ترقی کند و بالا برود.
اینچنین مهاجری را قرآن‏ می‏ گوید: «فقد وقع اجره علی الله». یک تعبیر خیلی عالی است: اجر این‏ را دیگر از خدا بخواهید، عهده ‏دار اجر این، خداست. این تعبیر که‏ عهده ‏دار اجر این خداست، یعنی مطلب بالاتر از این حرف هاست که بتوانید تصور کنید اجر چنین مهاجری چه‏ خواهد بود.