منظور از منعمین و مغضوبین و ضالین در سوره حمد

انسانها از این نظر که در مقام عبودیت چه چیز بدست بیاورند و در انتخاب راه، چه راهی را انتخاب کنند به سه نوع تقسیم می شوند. یک دسته انسانهایی هستند که راه عبودیت را طی می کنند و مشمول رحمت خاصه پروردگار هستند و انعام (بخشش) بعد از انعام علی الدوام شامل حالشان میشود و گویی احساس می کنند که دستی از غیب آنها را می کشاند. این دسته همان مقربان درگاه الهی می باشند که در درجه اول انبیاء و اولیاء و سپس افراد کامل انسانها هستند و انسان باید همیشه آنها را جلوی راه قرار دهد و بدنبال آنان قدم بردارد. ما در آیه 7 سوره حمد راه آنان را از خداوند طلب می کنیم: «صراط الذین انعمت علیهم؛ راه آنان که گرامیشان داشته ای و به ایشان نعمت داده ای».
دسته دوم در مقابل دسته اولند. و بجای خدا غیرخدا را پرستش کرده اند و خدا را عصیان نموده اند، اینان نیز آثار اعمالشان یکی بعد از دیگری در وجودشان ظهور کرده و همچون دستی آنان را از راه راست دائما دورتر می سازد. و به جای آنکه مانند گروه اول به سوی خداوند بالاتر بروند و مورد انعام های پی در پی پروردگار قرار گیرند؛ مورد خشم و غضب الهی قرار گرفته و بکلی راه کمال از دستشان در رفته و به دره هولناک شقاوت سقوط می کنند: «و من یحلل علیه غضبی فقد هوی؛ و هر كس خشم من بر او فرود آيد قطعا در [ورطه] هلاكت افتاده است» (طه/ 81). در حقیقت انسانهایی هستند که بجای اینکه راه انسانیت را طی کنند، به راههای حیوانی می روند؛ انسانیت شان مسخ گردیده و بجای آنکه پیش بروند عقب گرد می کنند. قرآن از اینها به «المغضوب علیهم؛ راه مغضوبان» (حمد/ 7) تعبیر می کند.
در این میان گروه سومی هستند: «مذبذبین بین ذلک لا الی هولاء و لا الی هولاء؛ ميان آن [دو گروه] دودلند نه با اينانند و نه با آنان» (نساء/ 143). این گروه راه معین و مشخصی در پیش ندارند، متحیر و سرگردانند؛ هر لحظه راهی را پیش گرفته و بجایی نمی رسند. قرآن از اینها به «الضالین؛ گمراهان» (حمد/ 7) یاد می کند.