الفاظ مصلحت اندیشانه امام علی علیه السلام درباره خلفا در نهج البلاغه

پرسش: در مواردی از نهج البلاغه جملاتی مانند «لله در فلان» یا «لله بلاء فلان» درباره بعضی از خلفا وارد شده و در نامه ای به معاویه کیفیت بیعت با خلفا، «کان لله رضا» معرفی شده و در موارد دیگری از جمله خطبه شقشقیه، مطالبی بر ضد همان کسان عنوان شده است، به نظر حضرت عالی وجه جمع بین این دو امر به ظاهر متناقض چیست؟

پاسخ: سیاق جمله: «و کان لله رضا» غیر از سیاق جمله های «ولله در فلان» و «لله بلاء فلان» می باشد و معنای آن الزام خصم به آن چیزی است که ظاهرا به آن پایبند است و اجماع امت را مورد رضای خداوند می داند و اگر جمله در مورد خود حضرت باشد، معنای آن این است که من نظر به مصلحت اسلام ناگزیر به بیعت شده، بیعت نمودم و این بیعت مورد رضای خدا بود؛ زیرا در صورت خودداری از بیعت، بنیان اسلام در شرف انهدام بود.
و اما جمله های: «لله در فلان» و «لله بلاء فلان» به روش بعضی از خلفا و هم به روش بعضی از عمال و حکام که در بعضی از بلاد اسلامی از ناحیه خلفا به حکومت منصوب شده بودند، قابل انطباق می باشد. بنا به معنای دوم اشکالی نیست و بنا به معنای اول نظر به صدها و هزارها روایت که از طریق شیعه از حضرت امیر (ع) و سایر ائمه اهل بیت (ع) رسیده (و یکی از آنها خطبقه شقشقیه می باشد خلافت بلافصل، حق مطلق حضرت امیر (ع) بوده که دیگران غصب کرده بودند، بنابراین، ورود این جمله های مشتمل به تمجید روش دیگران از حضرت امیر (ع) که خلافت را حق اختصاصی خود می دانست به خوبی از راه مراعات مصالح عالیه اسلامی خواهد بود، همان مصالحی که موجب شد امام (ع) 25 سال صبر کند.