مبنای دعوت پیامبر اکرم

بعثت پیغمبر اکرم (ص)
پیغمبر اکرم (ص) پس از آن که چهل سال از سن شریفش گذشت از جانب خدای مهربان به رسالت برگزیده شد و برای این که در جهان انسانیت عقل سلیم و وجدان پاک را زنده کند و همه بشر را از خرافات و پندارهای پوچ آزادی بخشد و بساط ستمگری و برده گیری و هر گونه هوس رانی و بی بند و باری را ریشه کن کند، به سوی مردم جهان فرستاده شد.

خلاصه دعوت پیغمبر اکرم (ص)
آن حضرت، طبق دستوری که خدای متعال در کتاب آسمانی خود به وی می دهد، دعوت خود را بر اساس واقع بینی و پیروی حق که فطری بشر است بنا نهاد و مردم را به آنچه با فطرت خود درک می کنند دعوت نمود. پیغمبر اکرم به مردم جهان فهمانید که در جهان هستی، تنها کسی که باید در برابر عظمت وی سر تعظیم فرود آورد و تواضع نمود، خدا است که آفریدگار و پروردگار جهان است. تنها خدای جهان آفرینش را باید پرستید، نه بتهایی را که از سنگ و چوب ساخته شده اند و نه یکی از آفریدگان دیگر را، مانند پیامبران خدا یا فرشتگان یا ارباب انواع یا ستارگان یا افراد بشر که همه مانند ما آفریدگان خدا و به خدا محتاجند. تنها به فرمان خدای جهان باید گوش داد و تسلیم شد که پرورش دهنده و گرداننده جهان و جهانیان است و روزی، همه مردم را به پیشگاه عدل خود جمع کرده، به حساب اعمالشان رسیدگی خواهد فرمود، نه فرمان کسی دیگر مانند فرمانروایان و گردن کشان بشر و آنان که مردم زمام خود را به دست آن ها سپرده اند، مگر کسی که فرمانش همان فرمان خدای متعال باشد. بشر باید خود را بشناسد و بداند که زندگی وی تنها خوردن و خوابیدن چند روزه این جهان گذران نیست، بلکه زندگی وی پایان پذیر نیست و با مرگ و میر از میان نمی رود.

دین فطری
انسان یک سلسله نیازمندی های جسمی و روحی، مادی و معنوی دارد که باید با زندگی دسته جمعی رفع شود و هر یک از افراد جامعه بشری با وسایل عادی که به کار می اندازد، بی آن که مزاحم و مانعی داشته باشد زندگی چند روزه این جهان را با آسایش و آرامش به سر برد و برای زندگی جهان دیگر توشه بردارد، پس باید در جامعه بشری قانونی اجرا شود که مطابق اراده خدای جهان باشد و با فطرت و آفرینش وفق دهد و به موجب این قانون، هر کس در جای خود بنشیند و به اندازه ارزشی که در جامعه دارد بهره برد و دست وی از تعدی به حقوق دیگران کوتاه شود و بالاخره همه تسلیم اراده حق گردند و همه با هم برادر و در مقابل حق و عدالت برابر باشند.

کسانی که دعوت به آنان ابلاغ می شد
پیغمبر اکرم در ابتدای دعوت با گروه بت پرستان جهان (که متعصب ترین ایشان قوم خودش بودند) سر و کار داشت و طبق دستور الهی، آنان را به توحید و یگانه پرستی دعوت می نمود و با بت پرستی مبارزه می کرد. خدای متعال در آیه های ذیل به همین معنی اشاره فرمود: «هو الحی لا اله الا هو فادعوه مخلصین له الدین الحمد لله رب العالمین* قل انی نهیت ان اعبد الذین تدعون من دون الله لما جآءنی البیت من ربی و امرت ان اسلم لرب العالمین؛ اوست [همان] زنده‏ اى كه خدايى جز او نيست پس او را در حالى كه دين [خود] را براى وى بى‏ آلايش گردانيده‏ ايد بخوانيد سپاس ويژه خدا پروردگار جهانيان است* بگو من نهى شده ‏ام از اينكه جز خدا كسانى را كه [شما] مى‏ خوانيد پرستش كنم [آن هم] هنگامى كه از جانب پروردگارم مرا دلايل روشن رسيده باشد و مامورم كه فرمانبر پروردگار جهانيان باشم.» (مومن/ 65- 66)
در بخش دوم دعوت (یعنی تسلیم در برابر خدا) گذشته از بت پرستان، با یهود و نصارا و مجوس نیز سر و کار داشت و طبق دستور الهی، آنان را به اسلام دعوت می نمود، یعنی از ایشان می خواست که تنها به اراده خدای متعال تسلیم شوند و در مقابل خدای یگانه، خدایان دیگر نسازند، مانند آن که درباره برخی از پیغمبران خدا، غلو کرده، آنان را از مقام بندگی بالاتر برند یا از کسان دیگری مانند پیشوایان مذاهب و فرمان روایان و اشراف و ارباب نفوذ، بی قید و شرط اطاعت کنند، زیرا اطاعت بی قید و شرط، جز خدای را نسزد.
خدای متعال در آیه ذیل به همین معنی اشاره می فرماید: «قل یاهل الکتاب تعالوا الی کلمة سوآء بیننا و بینکم الانعبد الا الله و لا نشرک به ی شیئا ولایتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله فان تولوا فقولوا اشهدوا بانا مسلمون؛ اهل کتاب را مخاطب قرار داده، بگو: بیایید ما و شما در یک سخن اتفاق کلمه داشته باشیم و آن، این است که خدای یگانه را بپرستیم و احدی را شریک وی قرار ندهیم و بعضی از ما بعضی دیگر را (به وسیله غلو یا اطاعت بی قید و شرط) خداوند نگیریم. اگر اهل کتاب این پیشنهاد را نپذیرفتند، به ایشان بگویید: شاهد باشید که ما تسلیم فرمان خدا هستیم و این روش را عملی خواهیم ساخت.» (آل عمران/ 64)