احیای زمین های بایر و احکام آن

احیای موات:
آباد کردن زمینی که از آن استفاده نمی شود (خواه زمینی باشد که هرگز آباد نبوده یا وقتی آباد بوده و پس از آن، به واسطه از میان رفتن سکنه، ویران و به کلی از فایده افتاده یا مانند مرغزار و نیزار باشد)، در هر حال،‌‌ آباد کردن در اسلام یکی از کارهای نیک شمرده شده و علاوه بر این که یکی از اسباب مالکیت است، موجب ثواب اخروی نیز می باشد.
از پیغمبر اکرم (ص) مروی است که: هر کس زمین بایری را آباد کند، آن زمین متعلق به او است. از حضرت صادق (ع) منقول است: هر جماعتی که زمینی را زنده و آباد نمودند، حق اولویت دارند و آن زمین، متعلق به ایشان است.
در اسلام، زمین های بایر مال خدا و رسول و امام است (یعنی متعلق به حکومت اسلامی است) و از انفال می باشد. زمین موات را با شرایط زیر می توان آباد کرده و مالک شد و اگر چند نفر قصد تملک کنند، آن که پیش قدم تر است حق اولویت دارد:

1- اذن امام یا نایب او.
2- دیگری قبلا آن را سنگ چین یا مرز بندی و نظیر آن نکرده باشد.
3- حریم ملک دیگران نباشد،‌ مانند اطراف نهر و خاک ریز چاه و مرز مزارع.
4- آن که زمینی آزاد، مانند مساجد مخروبه و اوقاف، یا مال عموم مسلمین، مانند خیابان ها و جاده ها، نباشد.
تبصره: تعمیر و آباد نمودن، یک مفهوم عرفی است، بنابراین همین که عرف بگوید: «شخصی فلان زمین را آباد کرد» مالکیت تحقق می پذیرد و البته آباد کردن نیز به حسب مقاصد گوناگون و مختلف است، چنان که در زراعت، با شخم و شیار به عمل می آید و در ساختمان، با کشیدن دیوار ثابت می شود.
5- کانی هایی که ظاهرند و همه کس، بدون حفر و استخراج، می تواند از آن ها استفاده نماید، برای همه جایز است که به اندازه حاجت، از آن ها برخوردار شوند و اگر استفاده از آن ها نیازمند به حفر و استخراج و سایر فعالیت های فنی باشد مانند طلا و مس و غیر آن ها کسی که رنج برده، به استخراج قیام نماید، مالک آن خواهد بود.
6- نهرهای بزرگ، میان مسلمانان مشترک است و هم چنین رودخانه ها و آب برف و باران که از کوهستان ها سرازیر می شود و هر که نزدیک تر و جلوتر است، بر دیگران مقدم است.