شیخ محمدحسین تونی (فاضل تونی)

آقا شیخ محمدحسین تونی، معروف به "فاضل تونی" ادیب، حکیم و مدرس حکمت و عرفان و از علمای معاصر (قرن 15 هـ ق). در 25 محرم 1298 هجری قمری در «تون» از توابع شهر فردوس در استان خراسان متولد شد. پدرش، ملاعبدالعظیم، واعظ آن شهر و حوالی آن بود و خانواده اش از اهل فضل و تقوی بودند. شیخ محمد حسین، در همان کودکی توسط پدرش به مکتب خانه رفت و در مدتی کوتاه خواندن و نوشتن را یاد گرفت و بلافاصله به تحصیل مقدمات ادبیات عرب پرداخت. تمامی قرآن را خیلی زود از حفظ کرد، در همین اوان که کمی از تحصیل او می گذشت، پدر را از دست داد، ولی فقدان پدر و نداشتن مال و ممری ثابت برای معیشت، مانع از تحصیل او نشد، به جهت هوش زیاد و قدرت حفظ و ذهن، در اندک مدتی، سیوطی و مغنی و مطول را خواند و در همان شهر (تون) سرآمد همه شد. افراد برجسته و متمکن شهر، فرزندانشان را برای تحصیل یا مباحثه، نزد او می فرستادند.

عزیمت به مشهد و اصفهان:
هفده ساله بود که به خاطر محدودیت علمی آن شهر، ناچارا به مشهد مقدس رفت و ادامه درس مطول را در محضر ادیب نیشابوری داد. این بزرگوار لقب "فاضل" را به "محمدحسین تونی" داد. در مشهد، دروس ریاضی، هیئت و نجوم و تحریر اقلیدس، خلاصه الحساب شیخ بهائی، فقه و اصول و معالم را مدت 6 سال تعلیم گرفت و بعد همراه "شیخ محمد حکیم" به اصفهان که آن زمان مهد علم و دانش بود و قریب 2500 نفر طلبه داشت، رفت تا به تحصیل فلسفه و حکمت و تکمیل فقه و اصول بپردازد.
از همان ورود به اصفهان در محضر درس "جهانگیرخان قشقایی" حاضر شد و در مدت 6 سال که وی دوره منظومه حکیم سبزواری و در ضمن آن، قسمت اعظظم مطالب شفا و اشارات و حکمة الاشراق و اسفار را بیان می کرد، فاضل تونی به جز مدتی که به مرض حصبه مبتلا شد، حتی یک روز هم از درس آن بزرگ (جهانگیر قشقایی) غفلت نکرد. علاوه بر تحصیل منظومه، همزمان از عالمان برجسته اصفهان چون آقا سید محمدصادق خاتون آبادی، آخوند فشارکی، آقا سید علی نجف آبادی، کسب فیض کرد. در همین ایام از محضر شیخ عبدالله گلپایگانی از علمای بزرگ نجف که برای تغییر آب و هوا به اصفهان آمده بود، استفاده کرد و از درس اصول وی، بهره مند شد. مجالس درس او (گلپایگانی) کم نظیر، ساده و با بیان دقیق و رسا بود. علامه تونی، 11 سال اقامت خود در اصفهان را بهترین ایام عمر خود می دانست که فقط تحصیل علم و تدریس و عبادت و ریاضت و تهذیب نفس داشت. بعد از اقامت 11 ساله در اصفهان، مدت کوتاهی (چند ماه) مجددا به خراسان رفت و در برگشت به اصفهان، از جلسات درس "میرزا هاشم اشکوری" استاد نامور فلسفه، در تهران مطلع و لذا در درس «شرح مفتاح الغیب» او در مدرسه سپهسالار تهران حاضر شد و بعدا دروس فصوص الحکم و مجددا «دوره اسفار تمهید القواعد» را با مرحوم اشکوری در مواقع خاص و بطور خصوصی، فرا گرفت. احاطه علمی و صفای استادش (اشکوری) آنقدر فاضل تونی را مجذوب ساخت که در تهران ماندگار شد.

مرحله جدید زندگی تونی:
شور و اشتیاق کامل او به علم و معرفت، هوش و حافظه عجیب و خستگی ناپذیری او، موجب شد تا وی، استادی کامل و عالمی کارآمد و با نفوذ شود و بعد از فوت مرحوم اشکوری به مدرسه دارالشفا در تهران رفت و حوزه درس آنجا را اداره و تدریس را شروع کرد. در سال 1333 هجری قمری (سن 35 سالگی) تدریس عربی را در مدرسه علوم سیاسی دارالفنون تهران شروع و مدتی هم وعظ و خطابه داشت. دروس عربی و فقه و منطق و.... می آموخت. از سال 1313 شمسی، در «دارالمعلمین عالی» که تازه تأسیس شده بود، تدریس عربی و بعدا منطق و فلسفه را شروع کرد. با تأسیس دانشکده معقول و منقول و دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، دروس فلسفه، زبان، ادبیات عرب را تدریس می کرد و در سالهای آخر، منحصرا در دانشکده معقول و منقول بود و سال 1333 شمسی بازنشسته شد. درس او به آیات و احادیث و اشعار مولوی و حافظ و شیخ محمود شبستری و جامی و.... آمیخته و بیانش بسیار شیوا و گاهی با طنز و ساده و روشن بود.

آثار و تألیفات:
بعلت حافظه حیرت انگیزش، احتیاج به یادداشت کردن نداشت و بسیار کم دست به قلم می برد، از این رو آثار مکتوب او محدود است و بیشتر یادداشت های دانشجویان او، به صورت کتاب در آمده و حواشی مختصری بر آثار عرفانی و فلسفی از جمله «اسفار و منطق» نوشته است. مهمترین آثار او عبارتند از:
1- جزوه صرف: این کتاب نسبتا مبسوط و مشتمل بر تجزیه و ترکیب بعضی از آیات قرآن است که به مناسبت هر آیه، نکاتی دقیق از تفسیر و معانی و بیان و کلام و حکمت و عرفان آورده است.
2- تعلیقه بر شرح فصوص الحکم: شامل نکات و دقایق عرفانی و به منزله رساله دکترای اوست.
3- کتابهای صرف و نحو و قرائت: کتابهای درسی سال اول و دوم و سوم دبیرستان.
4- ترجمه متون سماع طبیعی.
5- منتخب قرآن و نهج البلاغه و منتخب کلیله و دمنه عربی و وفیات الاعیان. شرح و ایضاح لغات سخت.
6- جزوه منطق: تقریرات او در رشته فلسفه دانشگاه ادبیات تهران.
7- حکمت قدیم (در طبیعیات).
8- الهیات: شامل مهمترین مسائل حکمت الهی که بسیار پرمحتوا و گرانقدر و آخرین اثر علامه تونی است.

فاضل تونی از دیدگاه بزرگان:
آیت الله بروجردی: در نامه ای او را "عمادالعلماء المتالهین" خطاب کرده است.
شهید مطهری در مقدمه کتاب «التحصیل»: خدمت او به علم و حکمت و جلالت و قدر او را ستوده است.
محمدعلی فروغی و علی اکبر دهخدا: بر احاطه و دقت نظر و علم او، سخن گفته اند.
آیة الله جوادی آملی و حسن زاده آملی: هر دو از شاگردان او بوده و با احترام، از او یاد می کنند.

اساتید:
ملا محمدباقر تونی: استاد او در سیوطی.
آقامیرزا حسین: استاد او در مغنی و مقداری از مطول (ایندو نفر استاد او در «تون» بودند).
ادیب نیشابوری: مطول.
آقا میرزا عبدالرحمن شیرازی: خلاصة الحساب، هیئت و نجوم و تحریر اقلیدس (در مشهد).
حجة الاسلام بجنوردی: فقه و اصول.
شیخ اسماعیل قائنی: معالم.
جهانگیر خان قشقایی: منظومه حکیم سبزواری را در اصفهان و علمای دیگری که نام آنان گفته شد.

وفات:
علامه فاضل تونی، در نیمه شعبان سال 1380 هجری قمری در سن 82 سالگی مصادف با 12 بهمن 1339 شمسی در تهران در گذشت. مدفن او در قبرستان سیخان در شهر قم می باشد.