بررسی سوگند به کتاب در قرآن

سوگند به کتاب از جمله سوگند های قرآن بوده و از نشانه های اعجاز آن محسوب می گردد. این معنی در یک مورد به چشم می خورد و آن آغاز سوره ی طور است که می فرماید: "و کتاب مسطور* فی رق  منشور"، (طور/ آیه 2-3: سوگند به کتاب نوشته شده در ورق های پراکنده.»

قبل از آنکه نظر مفسران را پیرامون این آیه ذکر نماییم لازمست لغات آنرا معنا کنیم تا اندازه ای بحث روشن شود. کلمه کتاب روشن است که به معنی نوشته است، مسطور به معنی مکتوب و نوشته شده، «رق» به معنای  ورق، «منشور»، به معنای مبسوط و پراکنده و منتشر شده، و یا گشوده و پهن کرده می باشد. در مورد این سوگند نیز چند نظر وجو دارد، هر چند در اصل سوگند به کتابی، به متصف، به نوشته در ورق پراکنده است همه مفسران اتفاق دارند، لیکن اختلاف در این است که مقصود از چنین کتابی چیست و کدام  است. در اینجا چند نظر را به طور اختصار یاد می شویم:

1. مقصود لوح محفوظ است که خداوند حوادث گذشته و حال و آینده را در آن نوشته و فرشتگان آن را می خوانند.

2. کلبی گفته کتابی است که خدای تعالی برای موسی نوشت (تورات) و موسی صدای لغزش قلم را می شنید.

3. قرآن است که خداوند آنرا در لوح محفوظ  نگاشت.

4. دیوانهای اعمال بندگان است که در روز قیامت بر بندگان باز کنند: "و نخرج له یوم القیمه کتابا  یلقیمه منشورا" (اسراء /آیه13: و روز قیامت کتابی (که نامه اعمال او است) بر او بیرون آریم در حالی که نامه چنان باز باشد که همه اوراق ان را یکمرتبه ملاحظه کند.»

5. مقصود جنس کتاب و نوشته است که در میان صفحات پراکنده نوشته و برای استفاده دیگران پخش می شود.

اینجا آرائی است که پیرامون آیه فوق ابراز شده است. نظر پنجم ولو اینکه مشهور است و عده کمی از مفسران آن را بیان داشته اند لیکن ما همان را مورد استشهاد قرار داده و مقداری پیرامون آن گفتگو می نمائیم. نخست لازم است به گفتار بعضی از مفسرانی که نظر پنجم را اظهار داشته و آن را تایید نموده اند توجه نمائیم.

طنطاوی در تفسیر خود می گوید: «خداوند در این سوره به کتابهای نوشته شده و به دانشها و حکمتها و عقاید و نظریات پراکنده ای که در کتابهای آفاق و انفس نگارش یافته سوگند یاد کرده و آیه شامل همه ی نوشته ها اعم از قرآن و تورات و دیگر کتابهای آسمانی و آنچه از معارف در قلب انسان نوشته شده می شود و همچنین آنچه از حکمت در نفوس فرشتگان نگارش یافته و آنچه در لوح محفوظ قرار دارد بلکه هر چیزی که دلالت بر حکمت و دانشی داشته  باشد مشمول کتاب مسطور می شود.»

طبری از مجاهد از چند طریق این معنی را نقل نموده و همچنین از قتاده و ضحاک نقل کرده است که گفته اند مقصود از «مسطور»، مکتوب است و "فی رق  منشور" یعنی کتابها و نوشت هائی که در ورقهای پراکنده و پخش شده قرار دارد، سپس از طریق دیگر از مجاهد نقل کرده که "فی رق  منشور" یعنی کتاب و یا نامه. میبدی نیز در تفسیر خود به همین معنی نظر داده است. ابی السعود  و مصطفی مراغی  آیه را به همین نحو معنی و تفسیر نموده اند.

در خاتمه گفتار مفسران، تذکر این نکته را لازم میدانیم که: اگر چه این نظر غیر مشهور  (نظر پنجم) را هم در مورد آیه نپذیریم و با دید کلی به همه نظریات توجه نمائیم، نتیجه می گیریم که همه مفسران در اینکه مراد از آیه سوگند به کتاب است، اتفاق نظر دارند و همین معنی نشانگر عنایتی است که قرآن مجید در مورد کتاب و نوشته دارد و به آن سوگند یاد نموده است.