نظر مفسران در رابطه با سوگند به پدر و فرزند در قرآن

در قرآن مجید در یک مورد به «پدر و فرزند» سوگند یاد شده که به درستی از نقطه نظر علمی دارای ویژگی خاصی می باشد و آن یک مورد بدین عبارت آمد "و والد و ما ولد" (بلد / آیه 3) که دو سوگند بهم پیوسته است چه «واو»، عاطفه باشد یا برای  قسم، یعنی سوگند به پدر و سوگند به فرزند. این سوگند نیز چون بیشتر سوگند های قرآن از اختلاف نظر مفسران دور نبوده و وجوهی پیرامون آن عرضه داشته اند که بعنوان نمونه به نقل سه وجه کلی اکتفا می کنیم:

1.  مراد از «والد» آدم علیه السلام و از «والد» همه فرزندان او تا پایان روز گار است. این معنی را شیخ طوسی و ابوالفتوح از قتاده، ضحاک، سفیان و ابوصالح نقل نموده و طبرسی از حسن و قتاده و آلوسی نیز از عده ای نقل کرده اند.

2. «والد» یعنی ابراهیم علیه السلام و «ما ولد» یعنی اسماعیل و یا همه فرزندان ابراهیم. ابوالفتوح، شیخ طوسی و طبرسی از ابوعمران جوینی این معنی را نقل نموده اند. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می فرماید: طبق سیاق آیات، «والد»، ابراهیم و «ما ولد» فرزند عزیزش اسماعیل می باشد که پایه گذار اصلی شهر مکه و کعبه بودند.

3. عده ای از مفسران معتقدند که مقصود، «والد و ما ولد» بطور مطلق است. لازم به تذکر است که والد از جهت معنای جنسی یا تغلیب، بر والده هم اطلاق می شود. در تأیید وجه سوم، یادآور می شویم: «چون والد نکره و ما ولد مبهم است، تطبیق آن بر مورد خاصی مانند آدم یا ابراهیم و ذریه ی آنها برای بیان مصداق می باشد. والد از نظر معنای لغوی به پدر و مادر و هر منشأ ولادت گفته می شود. پس از آیه  سابق، این ایه سوگند و شاهد دیگر و وسیع تری است برای نشان دادن و اثبات مقصود که جواب قسم باشد: "و لقد خلقنا الإ نسان فی کبد".

مولف تفسیر نوین نیز بیانی قریب به همین مضمون دارد، وی می گوید: بسیاری از محققین هم «والد و ما ولد» را مطلق و کلی گرفته اند به نظر ما وجهی صحیح است. زیرا لفظ والد نکره است و عموم پدرها بلکه مادرها را نیز شامل می شود و هیچ قرینه ی  لفظی و معنوی وجود ندارد که آن را به فرد معینی اختصاص بدهد خواه آدم و ابراهیم و خواه دیگری باشد، و «ما ولد» هم عام است و هر مولودی را فرا می گیرید و تناسب هم کاملا محفوظ  است. زیرا بهترین قطعه زمین سرزمینی است که مکه در آن واقع است و شریفترین آبادیها و شهرها شهر مکه و معظمترین نقطه آن مسجدالحرام  است. همچنین شریفترین همه موجودات و حیوات انسان است که بصورت «والد و ما ولد» از آن یاد شده و برگزیده ترین و اشراف و اکمل نوع انسان پیامبران و افضل آنها خاتم انبیاء است که در آیه قبل بصورت "وانت حل" مخاطب پروردگار گردیده است، و آیه ی بعد هم انسان را بطور کلی مورد بحث قرار داده است.

سید قطب چند احتمال در مورد آیه داده سپس می گوید: این معنی منافات ندارد که بگوئیم مراد والد و ما ولد بطور مطلق است که اشاره باشد به طبیعت نسل انسانی، که بقای آن براساس تولید نسل است.

فخر رازی نیز می گوید: مراد هر پدر و فرزندی است و این معنی مناسب است، چون حرمت همه آفریده های الهی داخل در این سخن می باشد.

عبده و مراغی نظر آیه را وسعیتر جلوه داده می گویند: مقصود، «هر والد و مولودی است، چه از انسان و چه از حیوان و گیاه چنانکه نکرده بودن «والد و ما ولد» این معنی را می رساند.

شیخ طوسی از ابن عباس و عکرمه نقل کرده که گفته اند: مراد هر والد و مولود عاقل است. ابوالفتوح چنین تفسیر می کند: «قسم به پدر و آنچه زاد». طبرسی هم از ابن عباس و جبایی این معنی را نقل نموده است. پس با توجه به اطلاق آیه، نظر سوم رجحان بیشتری دارد.