تفسیر جواب سوگند سپیده صبح در قرآن

هر سوگندی که در قرآن کریم آمده است در آیه ای دیگر پاسخ آن داده شده است. در بحث سوگند به سپیده صبح که سه آیه در قرآن به آن اشاره شده است. جوابهای مختلفی وجود دارد: جواب سوگند در آیه نخست که مربوط به سوره مدثر است "و الصُبح اذا اسفر" (آیه 32)  "انها لا حدی الکبر" می باشد که جواب دو سوگند " کلا و القمر و اللیل اذا ادابر" نیز می باشد.

فخر رازی در تفسیر خود در وجه رابطه بین "والصبح اذا اسفر" (مقسم به) "انها لاحدی الکبر" (مقسم له) ( برای فرض اینکه مرجع ضمیر انها قیامت باشد) می گوید: خداوند به صبح سوگند یاد نموده (که با انقضاء تاریکی شب و پیدایش نور صبحگاهی و پراکنده شدن مردم و سایر جانداران از پرندگان و حیوانات وحشی در طلب معاش خود) برای اثبات قیامت که با پایان جهان برزخی، مردگان از دل قبرها بر می خیزند، و برای رسیدگی به حساب اعمال خود حاضر می شوند.

جواب سوگند در آیه ی دوم که "والصبح اذا تنفس" باشد، آیه "انه لقول رسول کریم" است یعنی سوگند به صبح آنگاه که دم زند، قرآن کلام رسول بزرگوار حق جبرئیل است. همانطور که صبح پرده های تاریکی را درهم می درد، و با نور پرفروغ خود جهان را روشن ساخته و به انسانها و دیگر موجودات جهان حرکت می بخشد،  قرآن مجید نیز در هر محیطی و جامعه ی مرده ای که در تاریکی مرگ زای جهل، گناه، طغیان، بیدادگری.... وارد شود همه آن پرده ها را می درد و با درخشش نور حیاتبخش خود آن جامعه را روشن می سازد، و برکالبد انسانهای مرده ی زنده نمای آن، روحی تازه و حیاتی تازه تر می دهد.

آیه سوم در آغاز سوره ی فجر قرار دارد (والفجر) و این سوره به نام این آیه نامگذاری شده است ( سوره فجر). این سوگند با سه سوگند دیگری که بعد از آن آمده "ولیال عشر، والشفع والوتر، واللیل اذا یسر" در بین تمام سوگندهای قرآن از امتیاز  خاصی برخوردار است.  به این معنی که خداوند بعد از این چهار سوگند، با استفهام تقریری، مزیتی برای آنها قایل گردیده می گوید: "هل فی ذلک قسم لذی حجر" یعنی آیا در این امور که قسم به آنها یاد شده نزد اهل خرد سوگند هست؟ یعنی کسانی که از نعمت خرد برخوردارند می توانند دریابند که چیزهایی که در این سوره مورد سوگند قرار گرفته اند از آن جهت که مشتمل بر عجایب صنع دلایل حکمت بالغه و قدرت قاهره پروردگار می باشند، ارزش آنرا دارند که خداوند به آنها سوگند یاد کند و از آنها با عظمت نام ببرد.

در مورد جواب سوگند این آیه بین مفسران اختلاف نظر وجود دارد. اکثر  آنان معتقدند  به محذوف بودن جواب، و می گویند: از مجموع آیات بعد استفاده می شود که جواب  سوگند عبارتست از: عذاب اهل کفر طغیان در دنیا و آخرت و ثواب نفسهای مطمئنه و  اینکه متنعم شدن افرادی از طرف خدا و یا نیازمند آنها، همه به خاطر آزمایش و امتحان می باشد.

خداوند به فجر صبح، و شب های دهگانه و جفت و طاق، و شب، که هریک صفحه درخشانی از کتاب جامع تکوینی الهی و اثر و نشانه ی بس زیبا از تدبیر و علم باریتعالی  است، سوگند یاد نموده براینکه جهان و موجودات آن براساس نظم. تدبیر الهی بنا گردیده، و هر عمل نیک و بدی اثر مخصوص به خود در دو سرا خواهد داشت.