بررسی سوگند به کشتی در قرآن

در قرآن مجید به کشتی یکبار سوگند یاد شده است با این بیان: "فالجاریات یسرا"، «یعنی سوگند به کشتی ها که آسان روی آب روان شوند» ( ذاریات /آیه 3).

مفسران در تفسیر چهار سوگند آغاز سوره ی ذاریات دو نظر دارند. بعضی از آنها همه ی آن آیات را مربوط به هم دانسته و بدین منوال تفسیر نموده اند و در تفسیر آیه مورد بحث نیز می گویند سوگند به بادها که در حال حمل ابر، به آسانی و سهولت جاری می شوند. ولی اکثر قریب به اتفاق مفسران، هر آیه را سوگند مستقلی می دانند و در مورد آیه فوق می گویند: مراد کشتیها هستند که به آسانی به روی آب جاری می شوند. شاید در آغاز امر، اینکه یکی از مصنوعات دست انسان (کشتی) مورد سوگند قرآن قرار می گیرد، برای هر فردی شگفت آور  باشد لیکن با دقت بیشتر در مجموعه آیاتی که از کشتی و منافع آن سخن به میان آورده، تا اندازه ای این امر روشن می شود:

1. در بعضی از آیات قرآن، کشتی به عنوان یکی از نشانه های قدرت الهی معرفی گردیده است. مانند آیه زیر: «محققا در آفرینش آسمانها و زمین و رفت و آمد شب و روز و کشتیها که بر روی آب برای انتفاع خلق در حرکتست و.... نشانه هایی است برای خردمندان». (بقره /آیه 164).

از آنجا که همه ی موجودات هستی، آفریده ی قدرت نامتناهی الهی بوده، هر چه را هم که بشر با قدرت متناهی خود می سازد (مانند کشتی) باز برگشت به قدرت می کند زیرا اجزایی که تشکیل دهنده ی ساختمان آن بوده، و انسانی که سازنده آن است و نیز نظام دقیق آفرینش که در ساختن آن از آب، باد، برق، بخار، و.... مورد استفاده قرار گرفته، همه و همه مخلوق خداوند بوده و در بردارنده ی هزاران نشانه از علم، تدبیر و  قدرت ذات اقدس او می باشند. چنانکه قرآن می فرماید: «شما و آنچه می سازید  همه را خدا  آفریده  است.» (صافات/ آیه 96)، و بدین جهت است که خداوند در مورد دیگر، کشتی را ملک خود معرفی می کند: «او را است کشتیهای بزرگ مانند کوه که در دریا در گردشند.» ( الرحمن /آیه  24)، و نیز تدبیر امر کشتی را به خود نسبت داده است: «و کشتیها را به امر خود بر روی دریا به اختیار شما جاری گردانید.» (ابراهیم /آیه 32).

2. خداوند کشتی را در اختیار انسان قرار داد تا روزی خود را از طریق آن به دست آورد: «پروردگار شما است آنکه در دریا برای شما کشتیها را به حرکت می آورد تا از فضل او روزی بطلبید که او درباره ی شما بسیار مهربان است.» (اسراء /آیه 66)

3. کشتی وسیله ی نشان دادن آیات الهی است، چنانکه می فرماید: «آیا نمی بینی چگونه کشتی در دریا به لطف و احسان خدا سیر می کند تا به شما بعضی از آیات قدرت خویش را بنماید، بی شک در این کار، عجایب حکمتهای خدا بر هر شخص بردبار و شکرگزار نعمت خدا، پدیدار  است» .(لقمان /آیه 31).

خلاصه آنکه سوگند به کشتی نمودار دیگری از حکمتها و قوانین عام و خاص است که در آب و هوا و جمادات جریان دارد. کشتی از نخستین کشفیات و مصنوعات انسانیست که خود از آیات عظیم جهان و قدرت اندیشنده و کشاف می باشد. انگیزه ی بسط قدرت و احتیاج و خروج از محیط طبیعی و ارتباط با اقوام دور، آدمی را برانگیخت تا خواص اجسام و قوانین اوزان و جریان بادها را در یابد و چنین وسیله ای بسازد و همین اولین جهش به سوی تکمیل وسایل و تسخیر دریاها و سپس هوا و فضا بود.

مرحوم شیخ طوسی، در علت سوگند به کشتی می نویسد: از آنجا که جریان کشتی  بر روی دریا با استفاده از باد صورت می گیرد که با اندازه گیری کاملی است به طوری  که اگر زیاد باشد غرق و اگر کم شود راکد می ماند....  به واسطه ی بهره برداری  عظیم از نعمتهای دریا از طریق کشتی، خداوند به آن سوگند یاد نموده است.

طبرسی در مورد مجموعه چهار سوگند آغاز سوره ی ذاریات می نویسد: خداوند به این چیزها سوگند یاد نموده به خاطر منافع فراوانی که برای مردم در آنها وجود دارد و نیز این چهار چیز، در بردارنده ی نشانه های کامل بر یگانگی خداوند و شگفتیهای آفرینش او می باشند.

جواب سوگند
جواب سوگند به کشتی را آیه "إنما توعدون لصادق* و إن الدین لواقع" تشکیل می دهد که جواب سوگند به باد و ابر نیز می باشد.