جواب سوگند به تین و زیتون

جواب چهار سوگند آغاز سوره تین، آیه ی "لقد خلقنا الإنسان فی أحسن تقویم" است، یعنی قطعا آدمی را در نیکوترین قوام آفریدیم. این آیه در بردارنده یکی از مهمترین مسایل علمی قرآن مجید در زمینه خلقت انسان است. برای روشن شدن تفسیر این آیه، مقدمه کوتاهی را یادآور می شویم. یکی از مسایلی که در سطح جهانی و در طول اعصار و قرون متمادی در میان ادیان و مکتبها مورد بحث و بررسی  بوده، مسئله شناخت ذات و واقعیت انسان است که آیا انسان ذاتا موجود صد در صد خیر است و جز افعال نیک کار دیگری از وی سر نمی زند و یا به عکس موجودی است که جز برای شر قابلیت ندارد.

ادیان و مکتب های مختلف جهان هر یک به سهم خود در توجیه و تعریف ذات انسان و پاسخ به سوال فوق، راهی را در پیش گرفته و طوری آن را بیان داشته اند که کتاب «انسان شناسی فلسفی» نوشته «لاندمان» می تواند مبین این معنی  باشد، ولی می توان از مجموعه نظریاتی که در این مورد عرضه شده دو نظر کلی برداشت نمود:

1. انسان ذاتا نیک آفریده شده و دارای طبع و خوی فرشته است و جز افعال نیک از او صادر نمی گردد و اگر کار زشتی از او مشاهده گردید باید عاملی خارج از ذات و فطرت وی برای آن جستجو نمود، و یا آن را به حساب انحراف انسان از مسیر فطرتش قرار داد.

2. انسان ذاتا موجودی صد در صد شر آفریده شده و حتی انسان از حیوانات وحشی و درندگان خطرناکتر است، چون اگر حیوانی با داشتن نیش و پنجه ای، انسانی را می درد، در عوض انسان با داشتن نیروی قوی عقل و اندیشه، وسایلی چون بمب های اتمی و هیدروژنی می سازد و چنانکه در جنگهای جهانی اول و دوم دیدیم، میلیونها انسان را به خاک و خون می کشد.

با مراجعه به قرآن مجید و تحقیق در زمینه شناخت انسان، می بینیم این کتاب مقدس نیز دو بیان در معرفی انسان دارد. در بعضی از آیات، به طور شگفت انگیزی از انسان تجلیل به عمل آورده، او را با صفات نامبرده در زیر معرفی می کند:

1. جانشین خدا در روی زمین از لحاظ علم و حکمت و جمال. (بقره / آیه 30)

2. فرا گیرنده همه اسماء و حقایق عالم ( بقره / آیه 31)

3. مسجود فرشتگان. (بقره / آیه 34)

4. گرامی داشته شده از جانب  الهی.( اسراء / آیه 70)

ولی در بعضی از موارد از انسان شدیدا انتقاد می نماید و از او چنین یاد می کند: "ان الإ نسان لیطغی* أن راه استغنی" ( علق/آیه 6)، و یا می فرماید: "قتل الإنسان ما أکفره" (عبس /آیه 17). قرآن مجید انسان را موجودی دو بعدی معرفی  می نماید به این معنی که انسان را موجودی میداند که قابلیت برای خیر محض شدن و شر محض شدن را دارد، همچون پدیده های طبیعت مانند آب، و برق..

انسان اگر از نیروی عقل خود استمداد نماید و تحت رهبری انبیاء و تعالیم الهی قرار بگیرد، می تواند موجودی نیکوکار، مفید و خیر باشد، و اما اگر از پیروی دستورات عقل و انبیا الهی سر باز زند و پیرو خواسته های نفسانی خویش گردد، موجودی مضر، شر و فاسد خواهد بود. برای روشن شدن مطلب حدیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم در این مورد نقل می کنیم، پیامبر فرمود: خداوند فرشتگان را آفرید و عقل را بر آنان حاکم گردانید، و چارپایان را آفرید و شهوت را در آنان قرار داد، و انسان را آفرید و عقل و شهوت را در وی جمع کرد، پس کسی که عقلش بر شهوتش پیروز شود. از فرشتگان بالاتر است و کسی که شهوتش برعقلش پیروز گردد، از حیوانات پست تر است.

با بیان این قسمت، معنای آیه مورد بحث روشن می گردد که انسان در بهترین قوان از لحاظ زیبایی درونی و برونی، و جامع همه ی خواص موجودات و عصاره ی همه ی مخلوقات الهی است، و به تعبیر حضرت امیر علیه السلام موجودی که جهان بزرگی از اسرار و شگفتیها در او  قرار داده شده، اگر براساس عقل و فطرت خود قدم بردارد و پیرو دستورات رهبران الهی باشد مصداق آیه: "إلا الذین آمنوا  و عملوا  الصالحات فلهم أجر غیر ممنون" بوده و در دو جهان دارای پاداشی بی پایان خواهد بود، و اگر چون حیوانات، تحت رهبری غضب و شهوت قرار بگیرد و جز خوردن و خوابیدن و لذت بردن چیز دیگری در زندگی هدف او نباشد مصداق آیه ی "ثم رددناه أسفل سافلین» بوده و در دو سراء در پست ترین جایگاه قرار خواهد داشت.