تفسیر سوگند به شفع و وتر در قرآن

شفع و وتر در چیزهایی هستند که مورد سوگند قرآن قرار گرفته اند. این دو در کنار هم و به لفظ "و الشفع والوتر" ( فجر / آیه 3) آمده اند که در واقع دو سوگند به حساب می آید. سوگند به شفع، سوگند به وتر، چه واو را در "والوتر" واو عاطفه بگیریم و چه واو قسم، این دو کلمه با یکدیگر معنی متقابل دارند، چون کلمه شفع به معنی: جفت، دو چیز به هم پیوسته، و به قول راغب «ضم الشیء الی مثله» می باشد.

"وتر" (بفتح و بکسر واو)، به معنی تک، یکتا، طاق، و به تعبیر راغب خلاف الشفع  است، یعنی چیزی که منضم به غیر خود نباشد. شاید در بین همه سو گندهای قرآن، سوگند به شفع و وتر تنها سوگندی باشد که مورد اختلاف نظر زیاد مفسران واقع شده است، تاجایی که فخر رازی بیست وجه و مرحوم طبرسی 12 قول در مورد آن نقل می کنند! ما در ذیل چند وجه کلی را یادآور می شویم:

1. مراد، زوج و فرد عددی است که هر عددی یا زوج و یا طاق است.

2. شفع، علی و فاطمه علیهما السلام و وتر محمد صلی الله علیه وآله وسلم و یا شفع، حسن و حسین علیهما السلام و وتر امیر مومنان علیه السلام است.

3. شفع، همه آفریده های خداوند است چون قرآن می فرماید: "و من کل شیء خلقنا زوجین": از هر چیزی دو نوع آفریدیم و "وتر" ذات نامتناهی الله است که جفتی  ندارد و یکتا است.

4. مراد از شفع روز نحر، وتر روز عرفه باشد.

5. شفع، شبها و روزها هستند و وتر روزی است که شب به دنبال خود ندارد و آن روز قیامت است.

6. مقصود از شفع و وتر نماز است چون بعضی از نمازها جفت، و بعضی دیگر طاق است.

هریک از این وجوه مورد تأیید برخی از مفسران قدیم و جدید می باشد. بعضی از مفسران هم قولی را اختیار نکرده بلکه به نقل اقوال اکتفا نموده و برخی دیگر قولی را به صورت احتمال اختیار کرده اند. شاید در بین همه اقوال، قول سوم با آیه انطباق بیشتری داشته باشد، و عده زیادی از مفسران آن را اختیار نموده اند از جمله مرحوم شیخ طوسی در تفسیر خود می فرماید: ابن عباس و بسیاری از اهل علم گفته اند شفع آفریده های الهی هستند که دارای شکل و مثل می باشند، و وتر، آفریدگار یکتا است که مثلی برای او متصور نیست. مرحوم طبرسی این معنی را از عطیه عوفی و ابی صالح و ابی عباس و مجاهد نقل کرده اضافه می کند که: این روایت ابوسعید خدری از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم است.

در قرآن مجید خصوصیت زوجیت در همه ی موجودات مادی بیان گردیده و علوم روز، تازگی به آن دست یافته و به واقعیت آن اعتراف نموده که می فرماید: "و من کل شیء خلقنا زوجین" ( ذاریات /آیه 49)، از هرچیزی دو نوع (جفت) آفریدیم، و شاید این معنی تا اندازه ای موید نظر سوم باشد. اما در مورد خداوند متعال که از هر نوع صفات و خصوصیات مادی منزه است و یکتا و بی مثل و کفو است، در حدیث آمده است: "ان الله و تر یحب الوتر".

در مجمع البحرین این حدیث چنین بیان شده است: خداوند وتر  است برای آنکه از خلق جدا و از هر جهت متصف به وحدانیت است، نه در ذاتش همانند دارد، نه در صفاتش و نه در ملکش شریک، "فتعالی الله الملک الحق".

با توجه به این وجه که مراد از شفع  همه آفریده ها و وتر آفریدگار توانا باشد، فایده این دو سوگند به روشنی به چشم می خورد: سوگند به موجوداتی که آفریده و معلول  علتی نامتناهی و محکوم قانون زوجیت از دستگاه حاکم عظیم آفرینشند که از سه جزء ریز به نام: الکترون، پروتون، نوترون، ترکیب و تشکیل یافته اند. این خود نشانه ی بسیار جامع و کاملی است از قدرت نامتناهی آفریدگار یگانه و یکتا در عبادت، ذات، صفات، فعل و حاکم برتمام هستی، "وتر" لم یلد، و لم یولد، ولم یکن له کفوا احد: نزاییده و زاده نشده و مثل و همتایی برای او نیست.

جواب سوگند
جواب این سوگند مانند جواب دیگر سوگندهایی که در آغاز سوره فجر قرار دارد، یکی است و به قول اکثر مفسران محذوف است، و از مجموعه ی آیات بعد از این سوگند ها به دست می آید و عبارت است از اینکه افراد کافر و زشتکار در دو جهان مورد غضب  الهی بوده و معذب خواهند بود، و افراد با ایمان و درستکار در دنیا و آخرت  مورد رحمت  الهی بوده و از نعمتهای بی پایان وی متنغم خواهند بود.