آرای فرقه ی معتزله

گویند اولین کسی که مذهب اعتزال را بنا نهاد، واصل بن عطاء غزال ( متوفای 131 هجری) بوده  است. کنیه اش ابوحذیفه و آزاد کرده قبیله عرب «ضبه» یا «مخزوم» بود. او در بصره سکنا داشت و در حوزه درس حسن بن یسار بصری ( متوفای 110 هجری) حاضر می شد. بعدها بر اثر اختلاف نظر در بعضی مسائل اعتقادی، از درس او کناره گیری کرد. در زبان عربی، کناره گیری را «اعتزال» گویند، و عزلت کننده را « معتزل». بدین سبب اهل این مذهب را «معتزله» و مذهب ایشان را مذهب «اعتزال» نام نهاده اند. واصل بن عطاء برای نشر مذهب اعتزال، مبلغانی به دیار ( اسکندریه تا اندلس) فرستاد، و همچنین به خطه خراسان و یمن و کوفه و دیگر شهرهای اسلامی. از جمله کسانی که از او پیروی نمود «عمرو بن عبید» بود. عبید (متوفای 142 هجری) آزاد کرده قبیله تیم ساکن بصره بود و در درس حسن بصری حاضر می شد. ولی بر اثر دعوت واصل بن عطاء، درس حسن بصری را ترک کرد و به مذهب اعتزال گرایید.

آرای معتزله
معتزله مانند جهمیه، منکر اعضا و جوارح داشتن خدا بودند، و نیز مانند جهمیه می گفتند قرآن قدیم نیست و مخلوق است. آنان در عقیده جبر مخالف جهمیه بودند و می گفتند افعال بندگان خدا از بندگان می باشد نه از خداوند. این فرقه تا زمان متوکل خلیفه عباسی در نمو بودند، ولی متوکل با آن مخالفت شدید نمود و در زمان او در فشار قرار گرفت. پس از دوران متوکل، بین پیروان معتزله و مکتب اشعری و اهل حدیث تا چند قرن مبارزه فکری دایر بود. اخیرا در عصر خلافت عثمانی ها در ترکیه، اشعری ها و اهل حدیث با پشتیبانی دستگاه خلافت، توانستند معتزله را منقرض سازند.