روایت اوصیای پیامبر(ص) در نفی مکان و نقل و انتقال خداوند

درباره نفی مکان و انتقال باری تعالی، و بیان تأویل  آیات متشابهه آن، و نیز پاسخ به برداشت های نادرست بعضی  احادیث، روایات بسیاری از اوصیای پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم آمده است. بعضی از این روایت ها، علمی و نیازمند به شرح و بیان مفصل می باشد، و در بعضی دیگر، متن روایت مفصل است.

* تأویل آیه "و جاء ربک...":
راوی می گوید: «از حضرت رضا علیه السلام، درباره معنی قول خداوند "و جاء ربک و الملک صفا صفا" ( سوره فجر / آیه 22) سوال نمودم. آن حضرت فرمود: خدای عزوجل  به آمدن و رفتن وصف کرده نمی شود. او از انتقال ( از مکانی به مکان دیگر) منزه است. جز این نیست که مقصود از این آیه این است که: "وجاء أمر ربک و الملک صفا صفا»"، بنابراین معنای این آیه با توجه به آیه قبل از آن و توضیح امام رضا علیه السلام، چنین است: «آن زمان که... و فرمان پروردگارت، به همراه فرشتگان صف اندر صف، فرا رسد.»

*  کشف حقیقت در حدیث نزول خدا  به آسمان اول:
راوی می گوید: به حضرت رضا علیه السلام عرض کردم: درباره حدیثی که مردم  از پیامبر روایت می کنند که فرمود «خداوند تبارک و تعالی هر شب به آسمان دنیا ( آسمان اول) فرود می آید»، شما چه می فرمایید؟ حضرت فرمود: «خدا لعنت کند تحریف کنندگان کلام را از جای خود! به خدا قسم، رسول خدا اینچنین نگفته  است. آن حضرت فرمود: «خداوند تبارک و تعالی، ملکی را به آسمان دنیا فرو می فرستد، در ثلث آخر هر شب، و در اول هر شب جمعه، و دستور می دهد به او که ندا کند: آیا سائلی هست تا به او عطا کنم؟ آیا تائبی هست تا توبه او را قبول کنم؟ آیا آمرزش طلبی هست تا او را بیامرزیم؟ ای طالب خیر، روی آور ] بر کار خود و فراتر آی[. ای پویای شیر، کوتاه کن ] و از بدی دست بدار[. آن ملک همچنان ندا می کند تا فجر آن شب طلوع کند و به جایگاه خود در ملکوت آسمان باز گردد.» اینچنین برایم روایت کرد پدرم از جدم، از رسول خدا (ص).»

* خبر عروج پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم:
راوی گوید: به امام موسی کاظم علیه السلام عرض کردم به چه علت خداوند پیامبرش را به آسمان بالا برد، و از آنجا به سدرة المنتهی انتقال داد، و از آنجا به حجاب های نور برد،  ]و آنگاه پس از طی این مراحل[ در آنجا او را مخاطب قرار داده با او مناجات فرمود؛ و حال آنکه خداوند را به جا و مکان نتوان توصیف کرد؟! آن حضرت در جواب فرمود: «خداوند متعال، هر گز به جا و مکان توصیف نمی گردد و زمان بر او جاری نمی گردد ولی خواسته است آسمان نشینان و فرشتگانش را به دیدار پیامبرش شرفیاب و گرامی بدارد، و نیز خواسته است که شگفتی های عظمت خداوندی را به پیامبرش نشان دهد تا پس از فرود آمدن، از آنچه دیده خبر دهد. و این مطلب ( معراج)  آن گونه که تشبیه کنندگان می گویند نیست. خداوند از آنچه بدو شرک می ورزند، منزه و متعالی است.»

* رفع شبهه در خبر معراج:
در برخی از روایات پیرامون معراج آمده است که حضرت موسای کلیم علیه السلام  به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم عرضه داشت: "ارجع إلی ربک..."، «به سوی پروردگارت باز گرد و کاهش نماز را ]که خداوند متعال پنجاه رکعت فرمان داده بود[ از او در خواست نما.» این مطلب در روایتی از زیدبن علی بن الحسین علیهمالسلام نقل شده است. او پس از طرح آن برای پدر بزرگوارش، از امام زین العابدین علیه السلام در مورد معنای آن توضیح می خواهد. وی در مورد عبارت "ارجع إلی ربک..." چنین سوال نموده است: «عرض کردم ای پدر! آیا این چنین نیست که خداوند تعالی را نمی توان به جا و مکان توصیف نمود؟ حضرت فرمود: بله. خدا منزه و والاتر از آن است. گفتم: پس معنی گفته حضرت موسی علیه السلام به پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم "ارجع إلی ربک..." (به سوی پروردگارت برگرد) چه می باشد؟ حضرت فرمود: معمای آن همان معنای گفته ابراهیم علیه السلام است: "أنی ذاهب إلی ربی سیهدین" ( سوره صافات/ آیه 99)، «من به سوی پروردگارم می روم، او مرا هدایت خواهد کرد.»، و نیز همان معنای گفته حضرت موسی علیه السلام است: "عجلت إلیک رب لترضی" (سوره طه / آیه 84)، «پروردگارا ! به سوی تو شتافتم تا راضی باشی.»، و نیز همان معنای فرمایش خدای عزوجل است: "ففروا ألی الله"( سوره ذاریات / آیه 50)، «به سوی خدا بگریزید.».این آیه بدین معنی می باشد که آهنگ خانه خدا کنید. ( به حج بیت الله بروید.) ای پسرکم! همانا کعبه، خانه خداست  پس هرکس به سوی کعبه حج کند] یعنی آن را قصد کند و به سوی آن رود[ مانند این است که به سوی خدا قصد و حرکت کرده است. و نیز همانا مساجد، خانه های خدایند. پس هر کس به سوی آنها رود، مانند این است که به سوی خدا رفته و خدا را قصد کرده است. و نماز گزار تا هنگامی که در حال نماز است، همواره در پیشگاه خدای جل و علا ایستاده است، و آن کسانی که در عرفات، به دعا و نیایش  ایستاده اند، مانند آن است که در پیشگاه خدای عزو جل ایستاده اند. خدای تبارک و تعالی در آسمان هایش جاهایی دارد که هر کس به آن جاها عروج کند، همانند آن است که به سوی خدا عروج کرده باشد. مگر نشینده ای که خداوند عزوجل  می فرماید: "تعرج الملائکه و الروح إلیه" (سوره معارج / آیه 4)، «فرشتگانش و روح الامین، به سوی او عروج می کنند.» و نیز می فرماید: "إلیه یصعد الکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه" ( سوره فاطر/آیه 10)، «به سوی او سخن نیک بالا می رود و کردار شایسته آن را بالا می برد.»

* جواب کلی در شبهه مکان داشتن خداوند:
امام صادق علیه السلام فرموده  است: «خداوند تبارک و تعالی، نه به زمان توصیف می شود، نه به مکان، نه به حرکت، نه به سکون، و نه به نقل و انتقال و جابه جا شدن، بلکه او آفریننده زمان  و مکان و حرکت و سکون است. خدا والاتر و برتر است از آنچه می گویند، به برتری بزرگ.»