معانی مختلف قضا و قدر و فتنه

مهم ترین الفاظ و اصطلاحاتی که در بحث جبر و تفویض استعمال  شده است، عبارتند از:

* القضا

* القدر

* الفتنه

* القضا

امام علی علیه السلام فرمود: قضا در کتاب خدا به چهار معنی آمده است:
اول، قضا به معنی «خلق، آفرینش»، در قول باری تعالی: "فقضا هن سبع سموات فی یو مین" (سوره فصلت/ آیه 12)، «آنها را هفت خلق کرد و در دور روز بیافرید.»
دوم، قضا به معنی «حکم کرد»، در قول باری تعالی: "و قضی بینهم بالحق" (سوره زمر/ آیات 69- 75)، «میان ایشان حکم به حق فرمود.»
سوم، قضا به معنی «امر کرد»، در قول خداوند: "وقضی ربک ألا تعبدواإلا إیاه" (سوره اسراء / آیه 23)، «امر فرمود پروردگار تو که جز او را فرمان نبرید ( پرستش نکنید).»
چهارم، قضا به معنای «آگاه»، در قول خداوند: "وقضینا إلی بنی إسرائیل فی الکتاب لتفسدن بالأرض مرتین" ( سوره اسراء / آیه 4)، «بنی اسرائیل را آگاه ساختیم که دوباره در زمین فساد می کنند.»

شیخ صدوق تا ده معنی برای قضا نقل فرموده که بازگشت آن معانی به همین چهار معنی می باشد.

* قدر

قدر نیز در زبان عربی به چند معنی آمده است:

اول، «تنگی روزی» چنان که خداوند  فرمود: "قدر علیه رزقه" (سوره طلاق / آیه 7)، «روزی بر او تنگ گردیده.»
دوم، «نشناختن قدر و حرمت» چنان که خداوند فرمود: "و ما قدروا الله حق قدره" ( سوره انعام / آیه 91)، «خدا را آنچنان که شایسته حضرتش می باشد، نشناختند و تعظیم نکردند.»
سوم، «توانایی بر کاری»، چنان که خداوند فرمود: "من قبل أن تقدروا علیهم" ( سوره مائده /آیه34)، «پیش از آنکه بر ایشان توانا و دست یابند.»  
 چهارم، «اندازه گیری کرد، مقدر کرد» چنان که خداوند فرمود: "فقدرنا فنعم القادرون"(سوره مرسلات / آیه 23)، «در رحم اندازه گیری کردیم و نیکو تقدیر کننده حکم هستیم.»
 پنجم، «اندیشیدن در انجام دادن کاری» چنان که خداوند درباره ولید کافر می فرماید: "إنه فکر و قدر" ( سوره مدثر / آیه 18)، ]ولید[ درباره قرآن اندیشید که چه بگوید.

* فتنه
فتنه در زبان عرب به چند معنی آمده است:

یکم، «امتحان کردن» چنان که خداوند می فرماید: "أحسب الناس أن یترکوا أن یقولوا آمنا و هم لایفتنون" ( سوره عنکبوت /آیه 2)، «آیا مردم گمان می برند با گفتن اینکه ایمان آوردیم، واگذار می شوند و امتحان نمی شوند؟»
دوم، «در آتش سوزانیدن» چنان که خداوند می فرماید: "یوم هم النار یفتنون" (سوره ذاریات / آیه 13)، «روزی که در آتش سوزانیده شوند.»
سوم، «گمراه کردن» چنان که خداوند می فرماید: "و قاتلو هم حتی لاتکون فتنه" (سوره انفال/ آیه 39)، «با آنها جنگ کنید تا آنکه گمراهی نماند.»

شیخ صدوق تا ده معنی برای فتنه نقل فرموده است. لفظی که مانند سه لفظ ذکر شده دارای چند معنی باشد و در قرآن کریم بیاید، گاهی سبب می شود که آن آیه از متشابهات قرآن گردد و در این صورت خداوند می فرماید: "ما یعلم تأویله إلا الله" (سوره آل عمران / آیه 7)، بازگشت آیه یا معنی را جز خداوند کسی نمی داند و باید تأویل و تفسیر آن را از "الراسخون فی العلم"آموخت که خود تفسیر و تأویل آن را از باری تعالی دریافت کرده اند. این در صورتی است که روایاتی غیرصحیح در آن باره نقل نشده باشد و گرنه نخست باید آن روایات را بررسی کرد، سپس از راسخون فی العلم معنای آیه را دریافت نمود.