تقسیم بندی انسانها از نظر اخلاق

مردم از نظر اخلاق سه گروهند: گروه اول فردپرستان لذت طلب هستند که به خلق و خوی حیوانی گرایش دارند و اخلاق را در کامجوئی، آزادی شهوات و ارضاء بی قید و شرط  غرائز می دانند. اینان بشر را تنها از دیدگاه مادی و صفات بهیمی می نگرند و جنبه های معنوی و تمایلات عالی انسانیش را به حساب نمی آورند. در نظر اول این گروه، معیار خوشبختی و سعادت بشر، جلب لذائذ، اقناع شهوات و نیل به خواهش های نفسانی است و برای فضائل اخلاق، تعالی معنوی و سجایای انسانی ارزشی قائل نیستند. لذت گرایان، انسان را آنطور که هست نشناخته اند، به تمام ابعاد وجودش پی نبرده اند و با واقع بینی درباره اش قضاوت نکرده اند، به همین جهت شهوات و لذائذ غریزیش را که شأن حیوانی  و جنبه مادی و برونی او است بیش از حد، مورد حمایت قرار داده اند و تعالی معنوی و اخلاقیش را که مربوط به جنبه انسانی و شأن روحانی و درونی او است نادیده گرفته و عملا به دست فراموشی سپرده اند. خلاصه در نظر این گروه هدف اصلی زندگی انسان  کامجوئی تمتع فردی است و به گفته نیچه، هر چیزی که به حصول این مقصود کمک کند خوب است اگر چه قساوت و بیرحمی، مکر و فریب، و جنگ و جدل باشد، و هرچه با این منظور منافات داشته باشد بد است اگر چه راستی و درستی، محبت و صمیمت، فضیلت و تقوی  باشد. این گروه، اخلاق را سد راه آزادی و مانع ارضاء غرائز می دانند و تعالیم اخلاقی را یک سلسله موهومات و مهملات می پندارند. واضح است بحث اخلاق با این گروه بیهوده و لغو است.

گروه دوم کسانی هستند که به ارزشهای اخلاقی واقفند، به فضائل و رذائل اخلاق توجه دارند و بیش و کم دارای محاسن اخلاقند. اینان می دانند که خوشبختی فرد، وابسته به سعادت اجتماع است و این وابستگی ایجاب می کند که افراد، غرائز خویش را تعدیل کنند، تمایلات خود را با مصالح جامعه تطبیق دهند، و خواهش های نفسانی را با رعایت  حقوق دگران برآورده سازند. گر چه بسیاری از افراد این گروه نیز، مانند گروه اول، پابند خوددوستی و فردپرستی هستند و هدفشان از حسن خلق، نفع طلبی و سودجوئی است، ولی تفاوتشان با گروه اول آن است که اینان اصول اخلاق را محترم می شمرند، فضائل را خوب و رذائل را بد می دانند و نمی خواهند در جلب منافع و دفع مضار، هر ناروائی را مرتکب شوند و مطیع بی قید و شرط غرائز خویش باشند، بلکه در این فکرند که حتی المقدور اعمال خود را با موازین اخلاقی هم آهنگ سازند و از کارهای خلاف فضیلت بر کنار باشند.

گروه سوم علاوه بر محاسن اخلاق، از مکارم اخلاق برخوردارند. این انسانهای واقعی که واجد ملکه درستکاری و تعالی معنوی هستند محاسن اخلاق را به انگیزه وظیفه شناسی  و اداء تکلیف انجام می دهند و مکارم اخلاق را نیز از وظائف بزرگواری و روح کریم خود می دانند به همین جهت رفتارشان با مردم براساس سجایای انسانی است. اینان نه فقط محاسن اخلاق را رعایت می کنند و هرگز به حقوق دگران تجاوز نمی نمایند بلکه در مواقع مقتضی از حقوق خویش هم به نفع این و آن می گذرند و آنها را مشمول لطف و احسان یا عفو و بخشش خود قرار  می دهند. این دگردوستان بزرگوار در مورد بینوایان، مرد مواسات و ایثارند و از درآمد خود زندگی آنان را اداره می کنند و درباره کسانی که به آنها بد کرده اند مرد گذشت و اغماضند، از کیفرشان می گذرند، و بعلاوه کار بد آنها با نیکی  پاداش می دهند.

قرآن شریف ضمن چند آیه، صفات و خلقیات مومنین واقعی و پیروان راستین مکتب اسلام را شرح داده و در پایان، مسئله احسان مالی و گذشت های اخلاقی را که دو علامت بارز دگردوستی و مکارم اخلاق است خاطر نشان نموده است.

".....و انفقوا مما رزقنا هم سرا و علا نـــیه و یدرون بالحسنه السیئه اولئک لهم عقبی الدار"، «و از آنچه نصیب آنان ساخته ایم. پنهان و آشکار به مستمندان انفاق می کنند و همچنین بدیهای مردم را به نیکی پاداش می دهند. اینانند که سرانجام به منزلگاه خوب راه می یابند و به سعادت ابدی نائل می گردند».