اهمیت طلب علم در اسلام

در فرهنگهای بشری به تکریم و بزرگداشت دانشمندان و دانایان توجه بسیار شده است. در دین اسلام نیز که نظام اخلاقی و اجتماعی آن معروف است این موضوع را با چگونگی عمیق و گسترده مطرح کرده اند. مردمان آگاه از فرهنگ اسلامی قبول دارند که آن گونه و با آن ابعاد که در اسلام به توجیه و تفهیم اهمیت علم و عالم و ترغیب جامعه به تحصیل علم پرداخته اند در هیچ مذهب و مکتبی نپرداخته اند. در این مقوله بجز آیات قرآن در باره ارزش علم و عالمان و فرا خواندن به تحصیل علم و سعی در برطرف ساختن مجهولات و پرسش از دانایان روایت بسیاری از پیامبر اکرم و ائمه طاهرین و سخنانی از بزرگان مسلمین رسیده است تا جایی که می بینیم در دین اسلام تحصیل و طلب علم را واجب و فریضه دانسته اند. سخن پیامبر اکرم (ص) معروف است:

"طلب العلم فریضه علی کل مسلم و مسلمه"

آموختن دانش بر هر مرد و زن مسلمان واجب است.

"اکثر الناس قیمه اکثرهم علما"

ارزش آن کس بیشتر است که علمش بیشتر است.

نیز حضرت امام جعفر صادق (ع) از پدران خویش روایت کرده است که پیامبر فرمود:

"من سلک طریقا یطلب فیه علما سلک الله به طریقا الی الجنه و ان الملائکه لتضع اجنحتها لطالب العلم رضا به وانه لیستغفر لطالب العلم من فی السماء و من فی الارض حتی الحوت فی البحر و فضل العالم علی العابد کفضل القمر علی سائر النجوم لیله البدر..."

هر کس به راهی در پی طلب علمی رود خدای راهی به بهشت بر او بگشاید. فرشتگان از خرسندی پر خویش زیر پای دانشجو و طالب علم بگسترانند. برای طالب علم و دانش، هر کس که در آسمان و زمین است، تا برسد به ماهیان دریا، همه دعا کنند. برتری عالم بر عابد چون برتری ماه تمام است بر ستارگان.

نیز روایت شده است از امام چهارم حضرت زین العابدین علی بن الحسین (ع) که فرمود:

"لو یعلم الناس ما فی طلب العلم لطلبوه و لو بسفک  المهج و خوض اللجج. ان الله تعالی اوحی الی دانیال ان امقت عبیدی الی الجاهل المستخف بحق اهل العلم التارک للاقتداء بهم و ان احب عبیدی الی التقی الطالب للثواب الجزیل اللازم للعلماء التابع للحلماء القائل عن الحکماء...."

اگر مردم بدانند که در تحصیل علم چه خیرها و خوبیهاست در پی طلب علم روند اگر چه با دادن جان باشد و سفر کردن بر سر امواج مرگبار دریا. خداوند به دانیال پیامبر وحی کرد که بدترین بندگان نزد من انسان نادانی است که دانایان را سبک شمارد و از آنان پیروی نکند و محبوبترین بندگان نزد من انسان پاکرفتاری است که در طلب پاداش بزرگ باشد پا به پای دانایان رود و در پی فرزانگان افتد و از حکیمان سخن گوید....

از نظر عملی نیز پیامبر اکرم و امامان به دانایان و دانشمندان احترام فراوان می گذاشته اند. چنانکه امام جعفر صادق (ع) هشام بن حکم را با اینکه بسیار جوان بود احترام فراوان می کرد و او را بر دیگر شاگردان و اصحاب سالخورده خویش مقدم می داشت. و یادأوری می کرد که این بزرگداشت به خاطر علم فراوان اوست و نفعی که او از راه علم خویش به جامعه می رساند.

نیز حضرت امام رضا (ع) از جمله عمران صابی و احمد بزنطی را که از عالمان آن روزگار بودند اکرام بسیار می کرد. و از حهتی می بینیم که ائمه طاهرین نگران حال عالمان و اهمیت آنان از نظر موضعگیری بوده اند چنانکه نامه معروف حضرت امام زین العابدین به محمدبن مسلم زهری فقیه مدینه درباره توجه دادن او به مسائل و مسئولیتهای اجتماعی از این مقوله است. و از این میان آن عالم احترام بیشتر دارد و از نظر وجدان انسانی و دستورات اسلامی شایتسه بزرگداشت واقعی است که علم خویش را در راه خدمت به جامعه و منافع اجتماع نهد و مصالح جمع را بخواهد و بدین گونه دین عظیم و مسلم خویش را نسبت به جامعه ادا کند. اینگونه عالم همواره شایسته احترام فراوان است و در خور گرامیداشت بسیار، چنانکه حضرت امام محمد باقر (ع) فرموده است:

"عالم ینتفع بعلمه افضل من سبعین الف عابد"

دانشمندی که مردمان از دانش او بهره برند برتر است از هفتاد هزار عابد است.

و بیگمان در این رده اند دانایان و عالمان بزرگی که با تالیفات و نشر نظریات و مکتسبات و یافته های خویش هر کدام به گونه ای به جامعه بشری خدمت کرده اند.