بررسی مساله حشر حیوانات و سایر مخلوقات به غیرانسان، در قیامت

اطلاع به خصوصیات عالم آخرت تفصیلا راهی بجز وحی ندارد و آن منحصر به قرآن مجید و اخبار اهل بیت علیهم السلام است و در هیچ یک به طور تفصیل راجع به حیوانات ذکر نگردیده، پس اعتقاد اجمالی به حشر آنها کافی است، قرآن مجید می فرماید: "و اذا الو حوش حشرت" (سوره تکویر/ آیه 5)، «و زمانی که وحوش محشور می شوند».

بعضی از مفسرین گفته اند این آیه راجع به پیش از قیامت است و مراد این است که وحوش از جنگلها و نیزارها بیرون شده و با حیوانات دیگر جمع می شوند. در قرآن مجید می فرماید: "و ما من دابة فی الارض و لا طائر یطیر بجناحیه الا امم امثالکم ما فرطنا فی الکتاب من شیء ثم الی ربهم یحشرون" ( سوره انعام / آیه 38)، «و هیچ جنبده ای  در زمین و پرنده ای که با دو بال خود می پرد نیست مگر اینکه آنها نیز مانند شما گروههایی هستند و همه به سوی پروردگار خود محشور خواهند شد. ما در کتاب از بیان  چیزی فرو گذار نکردیم».

چنانچه ملاحظه می کنید، در این آیات بیان شده که حیوانات محشور خواهند شد و اما کیفیت حشر و کیفیت معامله با آنها و مآل امر آنها بیان نشده است. و همچنین در خبر  معتبری تفصیل این مطالب ذکر نشده، پس همان اعتقاد اجمالی کافی است. علامه مجلسی رحمه الله در کتاب حق الیقین چند خبر نقل می نماید و بعد می فرماید از ظاهر آیات و اخبار مستفاد می شود که وحوش محشور شده و تقاضای دادرسی نسبت به ظلمهایی که بر آنها رفته می کنند و بعضی حیوانات دیگر برای بعضی از مصالح زنده می شوند و بعضی مانند ناقه صالح و سگ اصحاب کهف و گرگ  حضرت یوسف و حمار بلعم باعور، داخل بهشت می شوند و محشور شدن جمیع حیوانات از اخبار معتبره ظاهر نمی شود، لهذا اکثر متکلمین شیعه در این مورد به اجمال سخن گفته و به تفصیل نگراییده اند و در تفسیر منهج فرماید مروی است که وحوش را بعد از حشر و قصاص و اعواض خاک کنند و هیچ کدام باقی نمی مانند مگر آنها که موجب سرور بنی آدم باشند چون طاووس  و غیر آن و بعد می فرماید اصح و اشهر، عدم بقای ایشان است و اما سایر مخلوقات مانند ملائکه و جن و شیاطین، خلافی نیست که محشور می شوند و ملائکه داخل بهشت  و جن و شیاطین مگر نادری از ایشان که ایمان آورده باشند داخل جهنم می شوند اما نسبت به محل مومنین آنها خلاف است، بعضی گفته اند جای آنها در بهشت خواهد بود  لیکن پست تر از جای بنی آدم و بعضی گفته اند در اعراف خواهد بود و قول اول اظهر است خصوصا به ملاحظه آیات سوره الرحمان که در ذکر نعم  بهشتی است خطاب به جن و انس هر دو می فرماید.