ضرورت رعایت امانتداری و صداقت در آیات و روایات

از اهم واجبات، امانتداری، وفای به عهد و راست گویی است که بودنش نشانه ایمان و نبودنش علامت نفاق است و در اهمیت آن همین بس که خداوند متعال در قرآن مجید در مقام تعریف انبیاء، آنان را با صفت «رسول امین» یا «ناصح امین» و «صادق الوعد» معرفی می کند. مثلا درباره حضرت نوح می فرماید:

«إذا قال لهم أخوهم نوح ألا تتقون إنی لکم رسول أمین» (سوره شعرا /آیات 125- 124)، هنگامی که برادرشان نوح به آن ها گفت: آیا تقوا پیشه نمی کنید؟ من برای شما رسول امینی هستم.

درباره حضرت هود می فرماید: «إذ قال لهم أخوهم هود ألا تتقون. إنی لکم رسول أمین» (سوره شعرا /آیات 125- 124)، هنگامی که برادرشان هود گفت آیا تقوا پیشه نمی کنید؟ من برای شما فرستاده امینی هستم.

و در مورد دیگر درباره حضرت هود آمده است هنگامی که مردم نسبت سفاهت و بی خردی و دروغ به او دادند در پاسخ گفت: «یا قوم لیس بی سفاهه و لکنی رسول من رب العالمین. ابلغکم رسالات ربی و انا لکم ناصح أمین» ( سوره اعراف / آیات 68 -67)، ای قوم من! هیچگونه سفاهتی در من نیست بلکه من فرستاده ای از طرف پروردگار جهانیانم. رسالت های پروردگارم را به شما ابلاغ می کنم و من خیر خواه امینی برای شما هستم.

درباره صالح پیامبر نیز می فرماید: «إذ قال لهم أخوهم صالح ألا تتقون. إنی لکم رسول أمین» ( سوره شعرا/ آیات 143-142)، هنگامی که صالح به آن ها گفت: آیا تقوا پیشه نمی کنید؟ به راستی من برای شما فرستاده امینی هستم.

و هنگامی که قوم لوط فرستادگان خدا را تکذیب کردند، قرآن کریم می فرماید: «إذ قال لهم أخوهم لوط ألا تتقون. إنی لکم رسول أمین»( سوره شعرا / آیات 162-161)، هنگامی که برادرشان لوط به آنها گفت: آیا تقوا پیشه نمی کنید؟ به راستی من برای شما رسول امینی هستم.

هم چنین درباره شعیب پیامبر نیز آمده است: «إذ قال لهم شعیب ألا تتقون. إنی لکم رسول أمین»( سوره شعرا/ آیات 178-177)، هنگامی که شعیب به آن ها گفت: آیا تقوا پیشه نمی کنید؟ به راستی من برای شما امینی هستم.

درباره حضرت موسی نیز قرآن می فرماید: «و لقد قبلهم قوم فرعون و جاءهم رسول کریم. أن أدوا إلی عباد الله إنی لکم رسول أمین» (سوره دخان / آیات 18 -17)، ما قبل از اینها قوم فرعون را آزمودیم و رسول بزرگواری به سراغ  آنها آمد که گفت بندگان خدا را به من بسپارند (بنی اسرائیل را آزاد کنید و به رسول خدا بسپارید) که من فرستاده امینی هستم.

در مورد دیگر هنگامی که حضرت موسی متوجه مدین شد، قرآن می فرماید: «و لما ورد ماءمدین وجد علیه امه  من  الناس  یسقون ووجد من دونهم امرأتین تذودان قال ما خطبکما قالتا لا نسقی حتی یصدر الرعاء و أبونا شیخ کبیر. فسقی لهما ثم تولی إلی الظل فقال رب إنی لما أنزلت إلی  من خیرفیر» (سوره قصص/ آیات 24-23)، هنگامی که به ]چاه[ آب مدین رسید گروهی از مردم را در آنجا دید که چارپایان خود را سیراب می کنند و در کنار آنها دو زن را دید که مراقب گوسفندان خود هستند (و به چاه نزدیک نمی شوند)، موسی به آن ها گفت: کار شما چیست ]و چرا گوسفندان خود را آب نمی دهید[؟ گفتند: ما آن  ها را آب نمی دهیم تا چوپانها همگی خارج شوند و پدر ما پیرمری شکسته و سالخورده است. موسی به (گوسفندان) آنها آب داد، آن گاه رو به سوی سایه آورد و عرض کرد: پروردگارا! هرخیر و نیکی برمن فرستی من به آن نیازمندم.

سپس قرآن مجید می فرماید: یکی از آن دو دختر به سراغ حضرت موسی آمد و درحالی که با نهایت شرم و حیا گام برمی داشت گفت پدرم از تو دعوت می کند تا مزد سیراب کردن گوسفندان ما را به تو بپردازد. وقتی حضرت موسی نزد شعیب آمد: «قالت إحداهما یا أبت استأجره  إن خیر من استأجرت القوی  الأمین» ( سوره قصص/ آیه 25)، یکی از آن دو به پدرش گفت: پدر! او را استخدام کن، چرا که بهترین کسی را که می توانی استخدام کنی این ]جوان[ قوی و امین است.

اینها برخی از آیاتی بود که خدای متعال در مقام توصیف بعضی از انبیاء بیان کرده و این خود دلیل بر اهمیت امانتداری است. به هر حال ، قرآن مجید به مردم دستور می دهد که به پیروی از انبیاء علیهم السلام امین باشند و در صورتی که امانتی به آنها داده شد در حفظ  آن بکوشند و امانت را به صاحبانش باز گردانند: «إن الله یأمرکم أن تودوا الأمانات إلی أهلها» (سوره قصص/26)، خداوند به شما فرمان می دهد که امانتها را به صاحبابنشان برسانید.

و آن گاه که قرآن مجید ویژگی ها و خصوصیات مومنان را برمی شمارد، از ادی امانت و وفای به عهدد و پیمان یاد می کند: «الذینهم لأماناتهم  و عهد راعون» (سوره نساء / آیه 58)، آنها که امانت ها و عهد خود را مراعات می کنند.

امانت از دیدگاه روایات

در روایات نیز به طور چشمگیری در این باره سفارش شده و احادیث فراوانی در تأکید بر این امر مهم رسیده است تا آن جا که رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: کسی که امانت ندارد دین ندارد.

امام صادق علیه السلام فرمود: تنها نگاه به رکوع و سجود طولانی افراد نکنید زیرا ممکن است این کار برای آنان به صورت عادت در آمده باشد که اگر ترک آن کنند ناراحت شوند، ولی نگاه کنید به راستگویی و امانتداری آنها. و در حدیث دیگری از آن بزرگوار نقل شده است که فرمود: به راستی علی علیه السلام آن همه مقام را در نزد پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم پیدا نکرده مگر به خاطر راستگویی و ادای امانت.

رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: نشانه منافق سه چیز است: دروغ گویی، پیمان شکنی، و خیانت در امانت.

ادای امانت به نیکوکار و بدکار

ادای امانت  از نظر اسلام چندان مهم است که اگر دشمن چیزی را به عنوان امانت به انسان بسپارد باید در حفظ آن کمال کوشش را مبذول دارد، زیرا هدف اسلام ایجاد جامعه ای است که اعتماد عمومی بر آن حکفرما باشد و اگر بنا باشد آن چه از دشمنان به امانت گرفته ایم به دلیل دشمن بودن به آنها پس ندهیم و یا به این بهانه که فلانی آدم خوبی نیست امانتش را باز نگردانیم، هیچگاه آن جامعه مورد اعتمادی که منظور اسلام است پدید نمی آید. از این رو دین مقدس اسلام دستور می دهد که امانت را مطلقا به صاحبش برگردانید گرچه او دشمن  یا بدکردار باشد. حال، توجه شما را به چند حدیث جلب می کنیم.

امام صادق علیه السلام فرمود: سه چیز است که خداوند به هیچکس اجازه مخالفت با آن را نداده است: ادای امانت در مورد هرکس خواه نیکوکار باشد یاد بدکار، وفای به عهد درباره هرکس خواه نیکوکار باشد یا بدکار، و نیکی به پدر و مادر خواه نیکوکار باشند یا بدکار.

و در حدیث دیگری فرمود: امانت را به صاحب آن برگردانید چه نیکوکار باشد یا بدکار. اگر قاتل علی علیه السلام به عنوان امانت چیزی به من بسپارد امانتش را به او باز میگردانم و فرمود: امانت را به صاحب آن برگردانید هرچند قاتل حسین بن علی علیه السلام باشد.

و نیز فرمود: اگر قاتل علی علیه السلام امانتی را به من بسپارد یا از من نصحیت و خیرخواهی بخواهد و یا این که مرا طرف مشورت خود قرار دهد و من آن را بپذیرم بی تردید حق امانت  را ادا می کنم. و نیز از آن بزرگوار نقل شده است که فرمود: خدای متعال هیچ پیامبری را مبعوث نکرده  جز با راستگویی و ادای امانت، خواه صاحب امانت  نیکوکار باشد یا بدکار.