سجده، طریقه انبیاء، و صالحان در قرآن

سجده یا سجود، طریقه انبیا و صالحان در مقام عبودیت، و در مقام توحید است. آیات قرآنی با صراحت کامل از این امر خبر می دهد. انبیا که راه را طی کرده و به مقصد نایل گشته، مأمور به ارشاد و هدایت دیگران شده اند، اهل سجود بوده اند. و صالحان که سالکان واصل هستند نیز از ساجدین می باشند، و این اشارتی است بر اینکه سجده، یا سجود از ارکان طریق است. در این آیات که در اینجا به عنوان نمونه می آوریم، و به ترجمه ساده آنها اکتفا می کنیم، به خوبی دقت می نماییم.

1. در آیه 58 سوره مریم بعد از ذکر بعضی از خصوصیات و احوال حضرات، زکریا، یحیی، مریم، عیسی، ابراهیم، اسحق، یعقوب، موسی، اسماعیل، و ادریس سلام الله علیهم اجمعین، در خصوص آنان می فرماید: «اولئک الذین انعم الله علیهم من النبیین  من ذریه  آدم و ممن حملنا مع نوح و من ذریه  ابراهیم  و اسرائیل و ممن  هدینا و اجتبینا  اذا تتلی علیهم آیات الرحمن خروا سجدا و بکیا» یعنی «اینها پیامبران و آنانی هستند که ما از میان همه فرزندان آدم و فرزندان آنان که با نوح در کشتی نشاندیم و فرزندان ابراهیم و اسماعیل و دیگر کسانی که هدایت کردیم و برگزیدیم، هرگاه آیات خدای رحمان بر آنها تلاوت می شد، با گریه روی بر خاک می نهادند و او را سجده می کردند.» در خصوصیت بارز این بزرگواران، مقام عبودیت را «سجده» و «گریه» در حال سجده، ذکر می کند. و این هدایت کننده و تذکر دهنده است که نشان بندگی، و اساس آن سجده و گریه می باشد، یعنی فرار از همه و از خود، و روی آوردن به حضرت معبود با تذلل و شکستگی، و با سوز دل و اشک چشم. این آیه  می گوید اگر از همه و از «خود» فرار کردی، و با شکستگی کامل روی به جناب او آوردی، و اشک چشم روان ساختی، و اصرار و الحاح کردی، و بالاخره طریق فقر در پیش گرفتی، در این صورت امیدوار باش که فضل او دستگیر تو باشد.

2. در آیه 98 سوره حجر به رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم دستور تسبیح و سجده می دهد و می فرماید: «فسبح بحمد ربک و کن من الساجدین» یعنی «به تسبیح پروردگارت بپرداز، و از سجده کنندگان باش.»

3. و نیز در آیه 26 سوره انسان در خطاب به آن حضرت می فرماید: «و من اللیل فاسجد  له و سبحه لیلا طویلا» یعنی «و قسمتی از شب پروردگارت را سجده کن. و شب بسیار زیاد و طولانی او را تسبیح کن.» از این دو مورد نیز لزوم سجده، مخصوصا در دل شب را استفاده می کنیم، و هکذا طول سجود را.

4. در آیه 63  سوره فرقان در مقام بیان خصوصیات «عبادالرحمن» به یکی از خصوصیات آنان چنین اشاره می کند: «والذین یبیتون لربهم سجدا و قیاما» یعنی «و آنانکه برای  رسیدن به قرب و رضوان پروردگارشان شب را با سجده و قیام به عبودیت به صبح می رسانند.» سجده در شب از این آیه هم بر می آید، و از اشارت آن هم طولانی بودن آن.

5. در آیه آخر سوره حجرات در مقام بیان خصوصیات یاران و پیروان رسول اکرم صلی الله علیه وآله و سلم، از جمله خصوصیات آنان «رکوع» و «سجود» آن هم «سجود طولانی» را ذکر می کند و می فرماید: «..تراهم رکعا سجدا یبتغون فضلا من الله و رضوانا سیماهم فی وجوههم  من اثرالسجود...» یعنی «....آنان را در حال رکوع، و در حال سجده می بینی، که فضل خدا و رضوان او را می طلند. بر رخسارشان از اثر سجده، نشان فقر و طلب، و عشق و عبودیت است...» جمله «سیماهم فی وجوههم من اثرالسجود» حکایتها دارد که از آن جمله است حکایت از سجود طولانی آنان.

6. و بالاخره در آیه 77 سوره حج به صاحبان ایمان، و به من و تو، اگر از صاحبان ایمان مذکور باشیم، چنین دستور می فرماید: «یاایها الذین آمنوا ارکعوا و اسجدوا و اعبدوا ربکم و افعلوا الخیر لعلکم تفلحون» یعنی «ای کسانی که ایمان آورده اید، رکوع کنید، و سجده کنید، و به عبادت پروردگار خود مشغول شوید، و کار خیر انجام دهید، باشد که رستگار شوید و نجات یابید.» آیه شریفه با لحن و ترکیب خاصی که دارد، و با رموز و اشاراتی که در آن هست، دور افتادگان از عوالم قرب و حیات را که به دور افتادگی خود توجه یافته، و به حقایق ایمان آورده اند، و در پی نجات و بازگشت به موطن خویش هستند، مورد لطف و عنایت قرار داده، و به آنان خطاب نموده و می فرماید: برای بازگشت به موطن، و نیل به مقصد خویش، رکوع کنید، سجده کنید، و... باشد که به آن نایل شوید.