تفاوت بین دو دیدگاه درباره ی تحول

درباره ی تحول، دو دیدگاه عمده وجود دارد:

1-تحول طبیعی، که «تکامل» را در ذات طبیعت می بیند.

2-تحول طبیعی وابسته به هستی هدفدار، که «تکامل» را در ذات طبیعت نمی بیند، بلکه آن را در «طبیعت» می داند، منتها از کشش هدف هستی که به هستی آفرین وابسته می باشد.

آن دسته از منکرین ماورای طبیعت که برای طبیعت، تکاملی را در نظر می گیرند، نظریه ی یکم را انتخاب کرده اند. اما گروه الهیون عموما، و مذاهب اثبات شده ی توحیدی خصوصا، نظریه ی دوم را انتخاب می کنند. در میان آیات قرآنی، چند آیه می تواند شاهد این نظریه باشد. از آن جمله، تعداد آیاتی که کلمه ی «رب» در آنها آمده است، از 1000مورد متجاوز است و با نظر به معنای لغوی «رب» که به معنای تربیت و قیومیت است، مفهوم تکامل وابسته به کامل مطلق –یعنی خدا- اثبات می شود.

«ماننسخ من آیة او ننسها نات بخیر منها او مثلها» (بقره/ آیه ی 106)، «ما هیچ آیتی را از بین نمی بریم، یا به فراموشی مردم نمی سپاریم، مگر اینکه بهتر از آن را می آوریم.»

روشن است که «آیت»، شامل هر حقیقت و پدیده ای است که جنبه ی الهی دارد. تحولات عالم هستی که نشانه ی الهی دارد و حرکت (نفی پس از ثبوت و ثبوت پس از نفی) در متن آن صورت می گیرد، و ثبوت بعدی لزوما یا باید بهتر و یا دست کم مثل گذشته باشد. در هر حال، جهان به هر معنی که دارای تحول باشد، چنان تعبیر شده است که تکاملی برای خود دارد. هم چنین، آیات شماره ی 18 تا 22 نیز در همین راستا دلالت کاملا روشنی به تحول تکاملی مستند به کمال اعلا را در بر دارد.

اگر تکامل جنبه ی هدفی نداشته باشد و تنها مولود عوامل جبری خالص تلقی شود، مفهومی جز تنازع در بقاء نخواهد داشت و چون در تحول تنازعی، موجودیت موجود ضعیف در مجرای نابودی قرار بگیرد و آن ضعیف پیش از آن که در دام قوی افتد، جزئی از همان طبیعت بوده است، بنابراین، تکامل قهرا از آن اقویا خواهد بود، نه جهان طبیعت.

مسلم است که همان اقویا هم به نوبت خود –به جهت ضعفی که در انتظارشان نشسته است-روزی از چرخه ی طبیعت بیرون خواهند رفت. در صورتی که در نظریه ی تحویل هدفدار، مسابقه ای منطقی و سازنده میان ضعیف و قوی در روبنای هستی صورت می گیرد، نه این که در بقاء تنازع نموده باشند. هم چنین، برچیده شدن بساط «ضعیف» پیش از «قوی» به معنای نابودی محض نیست، بلکه به معنای خزیدن به پشت پرده ی طبیعت است، تا نوبت به موجود قوی برسد. این تفسیر –کشاکش میان قوی و ضعیف-اصولا در مورد انسان جریان ندارد، زیرا تکامل انسانی در مجرای سازندگی پیش می رود. یعنی هر اندازه که ابعاد انسانی گسترش بیشتری پیدا کند و این گسترش، تکامل سایر افراد نوع را بیشتر تضمین می کند، به تکامل بیشتری نایل شده است.