عدالت از دیدگاه قرآن

همانطور که می دانیم، عدالت اجتماعی انگیزه ی ارسال انبیاء می باشد. این مطلب به عنوان یک واقعیت قطعی، امری است که از آیات فراوانی از قرآن به دو شکل استفاده می شود:

اول- آیاتی که مستقیما اثبات می کند بعثت انبیاء و فرستادن کتب آسمانی، عدالت اجتماعی را سرلوحه ی برنامه های الهی قرار داده است، از قبیل:

1- «لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط» (حدید/ آیه ی 25)، «ما پیامبران خود را با ادله و معجزات فرستادیم و بر آنان کتاب و میزان (عدل) نازل کردم، تا مردم به راستی و عدالت برخیزند.»

2- «و یقتلون الذین یأمرون بالقسط من الناس فبشرهم بعذاب الیم» (آل عمران/آیه ی 21)، «... و [آنان که] به قتل رسانند مردمی را که خلق را به عدل و درستی فراخوانند، [ای پیغمبر] آن ها را به عذابی سخت و دردناک بشارت ده.»

دوم-آن گروه از آیات که به برقرار ساختن عدالت اجتماعی دستور می دهد، از آنجمله:

1- «یا ایها الذین امنوا کونوا قوامین بالقسط شهدا الله... » (نساء/ آیه ی 125، مائده/ آیه ی 8)، «ای اهل ایمان! برخیزنده برای عدالت باشید و برای خدا (موافق حکم خدا) گواهی دهید...».

2- «قل امر ربی بالقسط» (اعراف/آیه ی29)، «بگو ای رسول! پروردگار من شما را به عدل و قسط امر کرده است...»

3- «فلا تتبعوا الهوی ان تعدلوا» (نساء/آیه ی 135)، «...پس شما در حکم و شهادت، از هوای نفس پیروی مکنید، تا عدالت را برپا دارید...».

4- «ولا یجرمنکم شنان قوم علی الا تعدلوا اعدلوا هو اقرب للتقوی» (مائده/ آیه ی 8)، «...و عدالت گروهی شما را نباید بر آن بدارد که از طریق عدل بیرون روید؛ عدالت کنید که عدل از هر عملی به تقوا نزدیک تر است.»

5- «و اذا قلتم فاعدلوا و لو کان ذا قربی» (انعام/آیه ی 152)، «و هرگاه سخنی گویید به عدالت گرایید؛ هر چند درباره ی (بر علیه) خویشاوندان باشد.»

6- «و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل» (نساء/ آیه ی 58)، «.... و چون بین مردم حاکم شوید، به عدالت داوری کنید.»

7- «و ضرب الله مثلا رجلین احدهما ابکم، لا یقدر علی شیء و هو کل علی مولیه، اینما یوجهه لایات بخیر هل یستوی هو و من یامر بالعدل و هو علی صراط مستقیم» (نحل/آیه ی 76)، «و خدا مثلی زده است: دو نفر مرد که یکی بنده ای باشد گنگ و از هر جهت عاجز و سربار بر مولای خود، و از هیچ راه، خیری به مالک خویش نرساند، و دیگری مردی آزاد و مقتدر که بر خلق به عدالت فرمان دهد و خود هم به راه مستقیم باشد. آیا این دو نفر یکسان هستند؟»

8- «ان الله یأمر بالعدل و الاحسان» (نحل/ آیه ی 90)، «به درستی که خدا فرمان به عدل و احسان می دهد...».

علاوه بر آیات فراوانی که به اشکال گوناگون «عدالت اجتماعی» را به طور مطلق مورد دستور اکید قرار داده اند، از دو آیه ی شریفه که «عدالت تکوینی» خداوند را در دستگاه هستی حکمفرما ساخته است، می توان لزوم عدالت اجتماعی را از نظر آیین مقدس اسلام نیز استفاده کرد:

1- «و تمت کلمة رک صدقا و عدلا مبدل لکلماته» (انعام /آیه ی 115)، «کلام خدای تو از روی راستی و عدالت به حد کمال رسید و هیچکس تبدیل و تغییر آن کلمات نتواند کرد...».

2- «شهد الله انه لا اله الا هو و الملائکه و اولو العلم قائم بالقسط» (آل عمران/ آیه ی 18)، «خدا به یکتایی خود گواهی دهد، که جز ذات اقدس او خدایی نیست. و فرشتگان و دانشمندان نیز به یکتایی او گواهند؛ در حالی که او نگهبان عدل و درستی است.»

این دو آیه کاملا اثبات می کند که خداوند بزرگ، در آفرینش جهان هستی و تنظیم قوانین آن، «عدالت» را تثبیت فرموده است.

با نظر به حقیقت عدالت، این معنی روشن می شود که خداوند ارتباطات تمام اشیاء را –از ناچیزترین ذرات گرفته تا مجموعه ی جهان هستی- براساس قانون مناسب خود برقرار ساخته است. آیا کوچک ترین احتمال می رود که تمام اجزاء و شؤون هستی محکوم به عدل و قانون باشد و فقط انسان در حالت زندگانی اجتماعی، که بیش از همه ی اجزاء و مجموعه های هستی احتیاج به عدل و قانون دارد، از عدالت و قانون رها و آزاد بوده، و زندگی او بر اساس تمایلات و هوس های بی پایه ی او برنامه ریزی شده باشد؟! پاسخ این سؤال منفی است.