نمونه ای از ترجمه آثار ادبی اسلامی به زبانهای دیگر

یکی از مولفان فاضل و پژوهنده عرب، استاد نجیب العقیقی کتابی نوشته است به نام «المستشرقون»، در3جلد. این کتاب حاکی است از زحمت بردن بسیار مولف، و کارنامه خوبی است برای خاورشناسان. در این کتاب، در حدود 1700 تن از مستشرقان شناسانده شده اند و حدود 4000کتاب. از اینرو بسیاری از کارهای آنان، چه تألیف، چه ترجمه، چه مقاله، چه مقدمه، چه تصحیح و تحقیق متن، همه، ذکر شده است. کسی که بخواهد درباره کارهای مستشرقان و آنچه در ارتباط با حوزه فرهنگی اسلام انجام داده اند آگاهیهای چند داشته باشد، باید از جمله این کتاب را بخواند، و از مرور در این کتاب است که معلوم می شود جهان غرب تا چه مایه از اسلام بهره مند شده است، و تا چه پایه آنچه را دارد از مسلمین گرفته است.

این 4000کتاب و اثر که اشاره کردیم، در رشته های مختلف علم و فلسفه و ادب و شعر و صنعت و تکنیک و حقوق و اخلاق است و دیگر مسائل فرهنگ و تمدن. بسیاری از آنها ترجمه آثار مسلمین است و در این میان کتابهایی است که سالها و گاه قرنها در میان غربیان درسی بوده است و از روی آنها علم می آخته اند. بسیاری نیز تألیفاتی است که مولفان غربی پس از خواندن کتابهای مسلمین، تألیف کرده اند. قابل توجه است که امر ترجمه کتب اسلامی و تألیف در علوم و معارف اسلامی تا همین روزگار نیز در جهان غرب ادامه دارد، و چه بسیار است کتابهایی از مواریث ما مسلمانان، که نه تنها جوانان ما، بلکه فاضلان ما نیز نه آنها را می شناسند و نه درصددند که آنها را بشناسند، اما غربیان- در همین روزگار – به ترجمه و چاپ و نشر و خواندن آنها و تحقیق درباره محتوای آنها می پردازند. آیا اینگونه موفقیتهای استعمار، در گستن پیوند ما با مواریث و اصالتهای خویش، رنج آور نیست؟ زیانبار نیست؟ شخصیت بر باد ده نیست؟ خطرناک نیست؟

در این جا چند کتاب از کتابهای ادبی اسلامی را ذکر می کنیم. کتابهایی که غربیان از برای خواندن و بهره بردن و توانگر ساختن فرهنگ خویش و سود جستن از آگاهیها و ابتکارهای مسلمین در آن رشته ها، به زبانهای خود، گردانیده اند. آنچه می آوریم اندکی است از بسیار. این چند نمونه را در دو بخش می آوریم: یکی متونی که در علوم نحو و صرف و امثال آن است، یعنی علوم ادبی، و دیگر کتابهایی که جزو آثار ادبی بشمار است.

الف- علوم ادبی

ترجمه «کتاب التصریف»، به لاتین، همراه متن- از: زیموندیس ( فلورانس: 1610)

ترجمه «الآ جر و میه»، به لاتین – از: کشیش اوبیشینی (سال نشر: 1631)

ترجمه «الآ جر و میه»، به فرانسه- از: برنیه (1846)

ترجمه «الفیه»، ابن معطی زواوی به هلندی، همراه متن و تعلیقات – از: کارل ویلهلم زترستن (لاپیزیک 1895)

ترجمه «الفیه» ابن مالک به فرانسه، همراه متن و تعلیقات – از پنتو (قسطنطنیه: 1887)

ترجمه الفیه به فرانسه، با شروح و حواشی – از: گوگویه (بیروت:1888)

ترجمه «شرح قطر» به فرانسه، همراه متن – از گوگویه (لیدن: 1877)

ترجمه «شرح الکتاب» سیبوبه به فرانسه، با مقدمه و حواشی، در1000 صفحه (2ج) – از: هارتوریگ درنبورگ ( پاریس: 1881-1889)

ترجمه «الکافیة» ابن حاجب (در علم نحو). به انگلیسی- از: پرون (کمبریج: 1832-1852)

ترجمه «ملحة الاعراب» به فرانسه، با شرح و تعلیق – از: پنتو (پاریس:1904)

ترجمه «شرح ابن عقیل» به آلمانی، همراه متن، (لایپزیک: 1852)

ترجمه «الخزرجیه» به فرانسه، همراه متن- از: رنه باسه ( الجزایر: 1902).

ب- آثار ادبی

ترجمه گزیده «ادب الکاتب» ابن قتیبه. به آلمانی، همراه متن و تعلیقات – از: و.ا اشپرول ( لایپزیک: 1877)

ترجمه گزیده «عقد الفرید»، کتاب ادبی معروف، ابن عبد ربه اندلسی، به فرانسه – از: تورنل (پاریس: 1836)

ترجمه «نوابع الکم» زمخشری، به فرانسه، همراه متن – از: دومینار (1871)

ترجمه «اطواق الذهب» زمخشری، به فرانسه، همراه متن – از دومینار (1867)

ترجمه «اطواق الذهب» به آلمانی، همراه متن- از: هامر پورگشتال (وین: 1835)

ترجمه گزیده «مجمع الامثال» میدانی به فرانسه- از: کاترمر (1837)

ترجمه «تحفه الاریب» ابومدین فارسی به لاتین، همراه متن- از: فرانتس فون دومبی (وین: 1805) 

ترجمه «نشوار المحاضره» قاضی تنوخی به انگلیسی – از: مرگلیوث

ترجمه «الامثال الادبیه» به فرانسه – از: دوتاسی ( پاریس: 1821)

ترجمه «مجموعه ای از امثال عرب» به انگلیسی، همراه متن و شرح – از: جان لویس بورکهات (لندن: 1830).

آنچه یادشده، کمی بود از بسیار و مشتی بود از خروار. و اینهمه بجز کتابهایی است که خود در قواعد لغت عرب و نحو  و صرف آن تألیف کرده اند. و هم جز کتابهایی است که از ادبیات معاصر عرب گردانیده اند ( اعم از نمایشنامه، داستان کوتاه، رمان، شعر نو و....) که بدان فصل دوازدهم اشاره می شود. و هم جز کتابهایی است  که در ادبیات اخلاقی ترجمه کرده اند، از قبیل  ترجمه «صد کلمه امام علی» و «سلامان وابسامان»، یا کتابهایی درباره فهرست و کتابشناسی مانند ترجمه «کشف الظنون» (به لاتینی) و دهها و دهها امثال این ترجمه ها. و این همه جزء ترجمه هایی است که نیز از قرآن کریم کرده اند، و کتابهایی که درباره اهمیت و تأثیر قرآن نوشته اند، از قبیل: قرآن و پوشکین، سلک البیان فی مناقب القرآن و.....

نباید فراموش کنیم که ادبیات فارسی نیز تأثیر وسیعی در جهان یاد شده داشته است.