مسايل مورد بحث در علم کلام اسلامی

گروهی از متفکران بزرگ اسلام، متکلمانند، یعنی علمای علم عقاید. علم کلام، دانشی است متضمن شناخت استدلالی و فلسفی مبانی دینی. متکلمان بزرگ، سه گروهند: متکلمان شیعی، متکلمان معتزلی و متکلمان اشعری.

در متون کلامی نیز مسائل و معارف عقلی بسیاری مورد بحث قرار گرفته است: مسائل مربوط به وجود و عدم، وجود ذهنی و خارجی، تلازم شیئیت و وجود، وجوب، امکان و امتناع، اقسام ضرورت و امکان، قدم حدوث، واجب الوجود، وجود بالذات و وجود بالعرض، ماهیت و مسائل مربوط به آن، تشخص ماهیت، وحدث و کثرت، احکام علت و معلول، انواع علت، جواهر و اعراض، نفی هیولی، ماهیت مکان و زمان و ماده، امتناع خلأ، حقیقت جهت، اجسام فلکی، عناصر بسیط، مرکبات تناهی اجسام، تماثل اجسام، جواهر مجرده، تفاوت نفس ناطقه با مزاج، تجرد نفس، انواع  احساس، قوای باطنی، اقسام عرض، حقیقت عرض، حقیقت علم و ادارک، استلزام در علم، لذت و الم، اراده و کراهت، اثبات صانع، صفات صانع، حسن و قبح عقلی، حقیقت قضا و قدر، حقیقت هدایت و ضلالت، ماهیت تکلیف شرعی، آجال، ارزاق، نبوت، عصمت نبی، راه شناختن صدق نبی، نبوت پیامبر، امامت، وجوب نصب امام، علی بن ابیطالب خلیفه بلافصل، امامت دیگر امامان، معاد جسمانی، امکان خلق عالم دیگر، امکان ویرانی این عالم، حقیقت ثواب و عقاب، آمرزش، شفاعت، نوبه، قبر، میزان و صراط...

آنچه آورده شد، از کتاب کلامی معروف شیعی «تجرید العقاید» بود از خواجه نصیرالدین طوسی. بدینگونه می نگرید که متکلمان، مسائل مهم بسیاری را مورد بحث قرار داده اند، و به علت مخالفت آنان با فلاسفه، در بسیاری از مسائل نظرهای تازه و مهمی ابراز داشته اند.