انواع گروههای اهل ذمه و وظیفه مسلمین در برخورد با آنها

گاه تصور می شود که غیر مسلمانان تنها به دو گروه تقسیم می شوند، «اهل ذمه» و «محاربین» یعنی گروهی با مسلمانان پیمان همزیستی مسالمت آمیز دارند و گروهی در حال جنگ و نبرد هستند، بنابراین هرکس اهل ذمه نیست، محارب است و جان و مالش محترم نیست. ولی غیر مسلمانان در حقیقت چهار گروهند زیرا غیر از دو گروه بالا، گروه سومی به عنوان «معاهد» (کسانی که عهد و پیمان با مسلمانان دارند هرچند در خارج محیط اسلامی زندگی کنند و صورت اقلیت نداشته باشند) و «مهادن» که نه جزء اقلیتها است و نه «معاهد» است که پیمانی با مسلمین داشته باشد و نه در حال جنگ است، بلکه جداگانه از مسلمانان در کشور خود زندگی می کنند و هیچ گونه مزاحمتی با مسلمین ندارد.

در دنیای امروز این چهار گروه، مصادیق روشنی دارد:

1- اقلیتهایی هستند که در داخل کشورهای اسلامی زندگی می کنند و مشمول قوانین آن کشورند، و حکومت اسلامی متعهد است جان و مال و ناموس آنها را حفظ کند، و از حقوق آنها دفاع نماید، آنها مالیاتی به حکومتهای اسلامی می پردازند که همان مالیات را می توان به جای مالیات «جزیه» حساب کرد، زیرا «جزیه» از ماده «جزاء» به معنی چیزی است که حکومت اسلامی به عنوان هزینه و پاداش دفاع از آنها می گیرد، و اینها همان اهل ذمه هستند.

2-کشورهایی هستند مانند «اسرائیل» و «آمریکا» که در حال حاضر با مسلمین در حال جنگند، و از هیچگونه کارشکنی بر ضد آنها کوتاهی نمی کنند، اینها کافران حربی هستند که ما هیچگونه تعهدی در مقابل آنها نداریم.

3- غیر مسلمانانی هستند که با ما مناسبات دوستی دارند، و سفیر آنها با ما مبادله کرده اند، و گاه پیمانهای تجاری و اقتصادی و فرهنگی با آنها داریم، یا از طریق سازمانهای بین المللی در برابر یکدیگر تعهدهایی سپرده ایم، همه اینها مصداق «معاهد» هستند و باید طبق تعهداتی که با آنها به طور مستقیم یا غیر مستقیم (از طریق سازمانهای بین المللی) داریم رفتار کنیم، و احترام متقابل را رعایت نماییم. بسیاری از کشورهای اروپایی و آسیایی را می توان در این گروه نام برد.

4- ممکن است کشورهایی باشند که نه در حال جنگند و نه پیمانی با ما دارند، نه با سفیر  آنها مبادله کرده ایم، نه معاهده ای با آنها داریم، ولی نه آنان مزاحم ما هستند و نه ما مزاحم آنها، در برابر چنین کشورهایی نیز ما باید رعایت اصول انسانی و اخلاقی را داشته باشیم.

از آنچه در بالا گفته شد این نکته روشن شد که «اهل ذمه» تنها آن گروهی از اهل کتاب هستند که در داخل کشورهای اسلامی زندگی می کنند، و احکام جزیه، یا عدم تظاهر به معاصی و گناهان کبیره و مانند آن از احکام ذمه مربوط به اینهاست و اما اهل کتاب که در کشورهای خودشان زندگی دارند مصداق اهل ذمه محسوب نمی شوند، هرچند با ما پیمانهایی داشته باشند، آنها مصداق «معاهد» و گاه «محارب» و گاه مصداق «مهادن» هستند.