کتاب توحید علمی و عینی در مکاتب حکمی و عرفانی

مجموعه 14 نامه و مکاتبه فلسفی و عرفانی رد و بدل شده پیرامون توحید و مراتب ذات اسماء و صفات خداوند بین دو عالم عالیقدر، حاج سید احمد طهرانی معروف به "کربلایی" و حاج شیخ محمدحسین اصفهانی معروف به "کمپانی" درباره یک بیت از اشعار عطار نیشابوری در «منطق الطیر». این مجموعه که خود، به منزله گنجینه بزرگ علمی در مسائل مختلف معرفتی از دو دیدگاه «حکمت» و «عرفان» می باشد، پاسخی با بینش فلسفی و نظر فلاسفه و حکما یعنی «ادله علمی و برهانی» از مرحوم کمپانی و پاسخی با بینش عرفانی براساس نظر عرفاء یعنی «برهان و شهود و وجدان عینی»، از مرحوم سیداحمد کربلایی است.
نویسنده این مجموعه، مرحوم علامه حاج سید محمدحسین طهرانی، از علماء و عرفای عالیقدر و معاصر، قرن پانزدهم هجری قمری است. از آنجا که مباحث بسیار دقیق و عمیق توحیدی عرفانی و فلسفی نامه های دو طرف، حاوی مطالب عالیه علمی، از دو منظر «حکمت و عرفان» و بسیار مهم و نیاز به تحلیل و بررسی داشت، مرحوم علامه طباطبائی (صاحب تفسیر گرانبهای المیزان) ضمن درس هایی در حوزه علمیه قم، سه نامه اول مرحوم سید و سه نامه اول مرحوم شیخ را در ایام پنجشنبه و جمعه، تدریس و بر هر یک از نامه ها، عنوان «تذییلات و محاکمات» قرار داده شد. بعد از رحلت ایشان، علامه سیدمحمدحسین حسینی طهرانی (نویسنده کتاب) نظرات خود را بر هشت نامه مانده آن دو بزرگوار اضافه کرده و شرح و تذییل نمودند و بدینسان این کتاب ارزشمند که نگرش توحیدی و معرفتی عارف حکیم را، بررسی کرده و حق را روشن ساخته، براساس تلاش های پی گیر او، تألیف و تدوین شد.
علامه آیة الله حاج سیدمحمدحسین حسینی طهرانی، عالم بزرگ و عارف، حکیم و فقیه معاصر (قرن 15 هجری قمری) فرزند آیة الله حاج سید محمدصادق که در 24 محرم سال 1345 هجری ق، در طهران بدنیا آمد. دوران کودکی را تحت تربیت پدر بود، تحصیلات ابتدائی مدرسه و بعد دوره آموزش متوسطه را در رشته مکانیک و ماشین سازی به اتمام رساند. با پوشیدن لباس روحانیت، ادامه و در سن 19 سالگی به شهر قم عزیمت کرد. در همان سالهای اول، جزو شاگردان خاص علامه سیدمحمدحسین طباطبائی (صاحب تفسیر المیزان) شد و از دروس حکمت و تفسیر و عرفان عملی ایشان بهره مند گردید. مدت هفت سال در سطوح مختلف علمی از اساتید بزرگی کسب علم نموده و در سال 1371 هـ ق، در سن 26 سالگی برای تکمیل دروس، عازم عراق و در شهر نجف ساکن شد. دروس فقه و اصول فقه و اصول و حدیث و رجال از محضر علماء بزرگ نجف استفاده فراوان برد و بنا به نظر و توصیه علامه طباطبائی و مؤانست و مراوده با آیة الله حاج سیدجمال الدین گلپایگانی، مراحل عرفانی و سلوکی را پیمود، سپس با مرحوم سید هاشم حداد از عرفای بزرگ متأخر، آشنا و مجذوب وی شد.
علامه طهرانی در سن 33 سالگی بعد از اتمام تحصیلات عالیه و رسیدن به فضائل اخلاقی و باطنی به خاطر ادای تکلیف و ترویج و گسترش علم دین و به امر استاد سلوکی خود، به تهران بازگشت. در خلال سالهای زندگی در تهران و ارشاد و هدایت مردم، بعد از رحلت آیة الله بروجردی و تحرکات طاغوتی حکومت پهلوی، در همراهی رهبر فقید انقلاب اسلامی (آیة الله خمینی) از هیچ تلاشی مضایقه نکرد. این بزرگوار، پس از 23 سال تلاش و سکونت در تهران، سال 1400 هـ ق، به شهر مشهد هجرت و پانزده سال آخر عمر خود را آنجا گذراند. سال 1416 هـ ق، در نهم ماه صفر، در مشهد مقدس، دار فانی را وادع گفت. مزار ایشان در قسمت جنوب شرقی صحن انقلاب، در آستانه کفشداری می باشد.

تاریخچه مکاتبات:
در زمان آخوند ملامحمد کاظم خراسانی، یکی از طلاب خوش ذوق نجف به نام شیخ اسمعیل تبریزی، متخلص به "تائب" از آخوند خراسانی، در نامه ای، شعر عطار نیشابوری را آورد و معنای بیت دوم را از ایشان سئوال می کند.
دائما او پادشاه مطلق است *** در کمال عز خود مستغرق است
او به سر ناید ز خود آنجا که اوست *** کی رسد عقل وجود آنجا که اوست؟
مرحوم آخوند، جواب مختصری می دهد. شیخ اسمعیل همین سؤال را کتبا از مرحوم آیة الله شیخ محمدحسین اصفهانی (کمپانی) و مرحوم آیة الله حاج سیداحمد طهرانی (کربلائی) نیز می نماید و آنها، جواب هایی برای او می نویسند. از آنجا که شیخ براساس نظریه فلاسفه و حکما پاسخ می دهد و سید براساس نظریه عرفا، این دو جواب با هم مخالف در آمدند، لذا شیخ اسمعیل، ابتدا پاسخ شیخ را به حضور سیداحمد برده و ایشان، پاسخ مفصلی و مستدلی در رد آن مطالب می نویسد، پس از آن تا 7 مرتبه، شیخ اسمعیل تائب، نامه هر یک از آن دو بزرگوار را به حضور دیگری برده و به این ترتیب مجموعا 14 نامه، میان آنها رد و بدل می شود که هر کدام در روشنگری مطالب و ادای حق، موارد خاص خود را مطرح کرده و در آنها به تناسب مباحث، بسیاری از موارد اختلاف نظر فلاسفه و عرفا، روشن می شود.

ساختار و تقسیم بندی کتاب:
1- مقدمه جامع علامه طهرانی شامل (تاریخچه و هویت اصل مکاتبات، شرح حال شخصیت ها و عرفای عالیقدری که در این میان از آنها سخن گفته شده (مرحوم کربلایی، مرحوم کمپانی، عطار نیشابوری و....).
2- سئوال شیخ اسمعیل تائب از مرحوم آخوند خراسانی درباره معنای شعر عطار
3- 7 نامه مرحوم کمپانی در شرح بیت عطار و پاسخ به ایرادات سید احمد
4- 7 نامه مرحوم سیداحمد در شرح بیت عطار و ایراد به کمپانی
5- شش تذییل علامه طباطبایی که شامل 3 تذییل بر 3 نامه اول کمپانی و 3 تذییل بر 3 نامه اول سید احمد
6- هشت تذییل علامه محمدحسین طهرانی که شامل 4 تذییل بر 4 نامه دیگر سیداحمد و 4 تذییل بر 4 نامه مرحوم کمپانی.
بطور کلی تمام مطالب متن و تذییلات، مربوط به مسائل توحیدی و مراتب ذات و اسماء و صفات حضرت حق، وحدت وجود، صرافت وجود و.... نهایتا جایگاه انسان کامل در نظام معرفتی در عالم وجود می باشد که با مطالب دقیق عرفانی و برهان های عقلی همراه است (مشتاقان را به اصل کتاب ارجاع می دهیم).

چاپ و نشر:
این کتاب اولین بار در سال 1410 هـ ق، در تهران به چاپ رسید. ناشر کتاب: انتشارات حکمت در تهران.

منـابـع

کلیــد واژه هــا