قاسم بن علاء آذربایجانى

وکیل حضرت

قاسم بن علاء آذربایجانى، وکیل ناحیه آذربایجان در دوران غیبت صغرای حضرت صاحب الامر (عج) بود. او اهل آذربایجان و از قبیله همدان است. عمرش به 117 سال رسید.
کنیه او ابومحمد است و در یک روایت به ابوالحسن مکنا شده است. برای او فرزندی باقی نمی ماند و آنچه متولد می شد، می مرد. تا این که می گوید «سه بار خدمت حضرت حجة عجل الله تعالی فرجه الشریف نامه نوشتم و حوائج خود را درخواست کردم و نیز گفتم به سن پیری رسیده ام؛ ولی ولدی ندارم. حضرت حوائج را پاسخ می داد ولی برای فرزند، جواب نمی داد، تا اینکه در نامه چهارم حضرت، جواب آمد که خداوند به تو فرزندی بدهد که روشنی چشم تو باشد و این حمل، پسر است. و همان طور هم شد.»

موقعیت و شخصیت

قاسم بن علاء از راویان کثیرالروایة نیست و آنچه او را ممتاز کرده مقام وکالت است که از طرف دو امام حسن عسکری (ع) و حضرت صاحب الامر (عج) داشته است. از مضامین توقیعات چنین استنباط می شود که جلالت قدر و منزلت مقامش عالی و مورد توجه و عنایت امامین همامین بوده است.
در مجامع روایی، روایات او یا به واسطه از امام آمده است یا در مواردی بدون واسطه از امام حسن عسکری (ع) و حضرت حجة (عج) نقل می کند.

دریافت کننده توقیع

قاسم بن علاء، علاوه بر این که وکیل امام زمان (عج) بوده، توقیعات و نامه هایی هم از جانب آن حضرت برای او صادر می شد.
از جمله اینکه شیخ طوسی در کتاب غیبت، نسخه توقیعی را از یعقوب بن یوسف الضراب الغسانی نقل می کند که برای قاسم بن علاء از طرف امام زمان (عج) در کیفیت صلوات وارد شده و یعقوب در ایام حج آن را به پیرزن خادم امام حسن عسکری (ع) در مکه نشان می دهد و آن زن نیز تصدیق می کند و سپس صلوات را بیان می کند.
شیخ طوسی در مصباح المتهجد، توقیعی را که برای قاسم بن علاء صادر شده است نقل می کند که در آن، حضرت می فرماید: «ولادت مولانا امام حسین (ع)، روز پنج شنبه سوم شعبان واقع شده است؛ پس در آن روز روزه بدار و این دعا را بخوان: اللهم انی اسألک بحق المولود فی هذا الیوم.»
همچنین شیخ کلینی در کتاب شریف کافی در باب مولد الصاحب (عج) از او روایت نقل می کند که طی نامه ای به ناحیه مقدسه امام زمان (عج) دعا برای سلامتی فرزندانش را طلب می کند، اما پاسخی نمی رسد و همه فرزندانش از دنیا می روند.
اما هنگامی که فرزندش، حسن متولد می شود باز طی نامه ای از حضرت، دعا برای بقای او می خواهد و پاسخ می رسد که: «او باقی می ماند؛ الحمدلله.»
کشی در رجالش توقیعی را نقل می کند که از طرف حضرت صاحب (عج) برای قاسم صادر شده است. در آن توقیع، حضرت، قاسم را واسطه قرار می دهد تا بقیه وکلای آن حضرت در عراق از مضمونش مطلع شوند. این توقیع بر شأن قاسم بن علاء نزد امام زمان (عج) دلالت دارد.
در آن توقیع، حضرت، موالیان و شیعیان را از مصاحبت احمد بن هلال باز می دارد و او را مورد لعن قرار می دهد. سپس دستور می دهد این توقیع را به اطلاع خواص و شیعیان و اسحاقی و اهل بیت او و هر کس استحقاق دارد برساند. در نهایت، حضرت بر حذر می دارد که کسی در آنچه به موالیان و ثقات آن حضرت می رسد و ابلاغ می کند، تشکیک کند.

وفات

آورده اند که قاسم بن علاء در سن 80 سالگی نابینا شد. اما در سن 117 سالگی نامه ای از سوی ناحیه مقدسه دریافت می کند که خبر از تاریخ وفات وی داده بود. و درست هفت روز قبل از وفات، به اعجاز امام عصر (عج) دیدگانش گشوده شد و با قلبی زنده و دیده ای بینا، دار فانی را وداع گفت.
بـدن پیر آذربایجان را غسل دادند و در پیراهن حضرت هادى کفن کردند و جامه هایى را که از سوى حضرت حجت برایش رسیده بود، بر او پوشانیدند و دفن کردند.