غدیریه علاءالدین حلی (آخرین قصیده)

قصائد هفتگانه علاء الدین حلى؛ قصیده ششم

عسى موعد إن صح منک قبول *** تؤدیه إن عز الرسول قبول
فرب صبا تهدی إلی رسالة *** لها منک إن عز الوصول وصول
تطاول عمر العتب یا عتب بیننا *** و لیس إلى ما نرتجیه سبیل
أفی کل یوم للعتاب رسائل *** مجددة ما بیننا و رسول
رسائل عتب لا یرد جوابها *** و نفث صدور فی السطور یطول
یدل علیها من وسائل سائل *** خضوع و من شکوى الفصال فصول
عسى مسمع یصغی إلى قول مسمع *** فیعطف قاس أو یرق ملول
و أعجب شی ء أن أراک غریة *** بهجری و للواشی علی قبول
سجیة نفسی بالوعود مع القلى *** و کل سخی بالوعود بخیل
عذرتک إن میلت أو ملت أننی *** أخالک غصنا و الغصون تمیل
و ما لظباء السرب خلقک إنما *** لخلقک منها فی العدول عدول
و قد کنت أبکی و الدیار أنیسة *** و ما ظعنت للظاعنین قفول
فکیف و قد شط المزار و روعت *** فریق التدانی فرقة و رحیل
إذا غبتم عن ربع حلة بابل *** فلا سحبت للسحب فیه ذیول
و لا ابتسمت للثغر فیه مباسم *** و لا ابتهجت للطل فیه طلول
و لا هب معتل النسیم و لا سرت *** بلیل على تلک الربوع بلیل
و لا صدرت عنها السوام و لا غدا *** بها راتعا بین الفصول فصیل
و لا برزت فی حلة سندسیة *** لذات هدیر فی الغصون هدیل
و ما النفع فیها و هی غیر أواهل *** و معهدها ممن عهدت محیل
تنکر منها عرفها فأهیلها *** غریب و فیها الأجنبی أهیل
رعى الله أیاما بظل جنابها *** و نحن بشرقی الأثیل نزول
لیالی لا عود الربیع یجفه *** ذبول و لا عود الربوع هزیل
بها کنت أصبو و الصبا لی مسعد *** و صعب الهوى سهل لدی ذلول
و إذ نحن لا طرف الوعود عن اللقا *** بطی و لا طرف السعود کلیل
نبیت و لا غیر العفاف شعارنا *** و للأمن من واش علی شمول
کروحین فی جسم أقاما على الوفا *** عفافا و أبناء العفاف قلیل
إلى أن تداعى بالفراق فریقکم *** و لم بکم حاد و أم دلیل
تقاضى الهوى منی فما لضلاله *** مقیل و لا مما جناه مقیل
فحسبی إذ شطت بکم غربة النوى *** علاج نحول لا یکاد یحول
أروم بمعتل الصبا برء علتی *** و أعجب ما یشفی العلیل علیل
لعل الصبا إن شطت الدار أودنا *** مثالکم أو عز منک مثیل
أحیی الحیا إن شط من صوب أرضکم *** بنادیه من لمع البروق زمیل
تمر بنا فی اللیل وهنا بریها *** یبل غلیل أو یبل علیل
سرى و بریق الثغر وهنا کأنما *** لدی بریق الثغر منک بدیل
و أنشا شمال الغور لی منک نشوة *** عساه لمعتل الشمال شمول
أ متهم قلبی من البین سلوة *** و متهمة فی الرکب لیس تؤول
أغرک أنی ساتر عنک لوعة *** لها ألم بین الضلوع دخیل
فلا تحسبی أنی تناسیت عهدکم *** و لکن صبری یا أمیم جمیل
ثقی بخلیل لا یغادر خله *** بغدر و لا یثنیه عنک عذول
جمیل خلال لا یراع خلیله *** إذا ریع فی جنب الخلیل خلیل
خلیق بأفعال الجمیل خلاقه *** و کل خلیق بالجمیل جمیل
یزین مقال الصدق منه فعاله *** و ما کل قوال لدیک فعول
غضیض إذا البیض الحسان تأودت *** لهن قدود فی الغلائل میل
ففی الطرف دون القاصرات تقاصر *** و فی الکف من طول المکارم طول
أما و عفاف لا یدنسه الخنا *** و سر عتاب لم یزله مزیل
لأنت لقلبی حیث کنت مسرة *** و أکرم مسؤول لدی سؤول
یقصر آمالی صدودک و القلى *** و ینشرها منک الرجا فتطول
و تعلق آمالی غرورا بقربکم *** کما غر یوما بالطفوف قتیل
قتیل بکت حزنا علیه سماؤها *** و صب لها دمع علیه همول
و زلزلت الأرض البسیط لفقده *** و ریع له حزن بها و سهول
أ أنسى حسینا للسهام رمیة *** و خیل العدى بغیا علیه تجول
أ أنساه إذ ضاقت به الأرض مذهبا *** یشیر إلى أنصاره و یقول
أعیذکم بالله أن تردوا الردى *** و یطمع فی نفس العزیز ذلیل
ألا فاذهبوا فاللیل قد مد سجفه *** و قد وضحت للسالکین سبیل
فثاب إلیه قائلا کل أقیل *** نمته إلى أزکى الفروع أصول
یقولون و السمر اللدان شوارع *** و للبیض من وقع الصفاح صلیل
أنسلم مولانا وحیدا إلى العدى *** و تسلم فتیان لنا و کهول
و نعدل خوف الموت عن منهج الهدى *** و أین عن العدل الکریم عدول
نود بأن نبلى و ننشر للبلى *** مرارا و لسنا عن علاک نحول
و ثاروا لأخذ الثار قدما کأنهم *** أسود لها بین العرین شبول
مغاویر عرس عرسها یوم غارة *** لها الخط فی یوم الکریهة غیل
حماة إذا ما خیف للثغر جانب *** کماة على قب الفحول فحول
لیوث لها فی الدارعین وقائع *** غیوث لها للسائلین سیول
أدلتها فی اللیل أضواء نورها *** و فی النقع أضواء السیوف دلیل
یؤم بها قصد المغالب أغلب *** فروس لأشلاء الکماة أکول
له الخط کوب و الجماجم أکؤس *** لدیه و آذی الدماء شمول
یرى الموت لا یخشاه و النبل واقع *** و لا یختشی وقع النبال نبیل
صئول إذا کر الکمی مناجز *** بلیغ إذا فاه البلیغ قؤول
له من علی فی الخطوب شجاعة *** و من أحمد عند الخطابة قیل
إذا شمخت فی ذروة المجد هاشم *** فعماه منها جعفر و عقیل
کفاه علوا فی البریة أنه *** لأحمد و الطهر البتول سلیل
فما کل جد فی الرجال محمد *** و لا کل أم فی النساء بتول
حسین أخو المجد المنیف و من له *** فخار إذا عد الفخار أثیل
أرى الموت عذبا فی لهاک و صابه *** لغیرک مکروه المذاق وبیل
فما مر ذو باس إلى مر باسه *** على مهل إلا و أنت عجول
کأن الأعادی حین صلت مبارزا *** کثیب ذرته الریح و هو مهیل
و ما نهل الخطی منک و لا الظبا *** و لا عل إلا و هو منک علیل
بنفسی و أهلی عافر الخط حوله *** لدى الطف من آل الرسول قبیل
کأن حسینا فیهم بدر هالة *** کواکبها حول السماک حلول
قضى ظامیا و الماء طام تصده *** شرار الورى عن ورده و نغول
و حز ورید السبط دون وروده *** و غالته من أیدی الحوادث غول
و آب جواد السبط یهتف ناعیا *** و قد ملأ البیداء منه صهیل
فلما سمعن الطاهرات نعیه *** لراکبه و السرج منه یمیل
برزن سلیبات الحلی نوادبا *** لهن على الندب الکریم عویل
بنفسی أخت السبط تعلن ندبها *** على ندبها محزونة و تقول
أخی یا هلالا غاب بعد طلوعه *** و حاق به عند الکمال أفول
أخی کنت شمسا یکسف الشمس نورها *** و یخسأ عنها الطرف و هو کلیل
و غصنا یروق الناظرین نضارة *** تغشاه بعد الإخضرار ذبول
و ربعا یمیر الوافدین ربیعه *** تعاهده غب العهاد محول
و عضبا رماه الدهر فی دار غربة *** و فی غربه للمرهفات فلول
و ضرغام غیل غیل من دون عرسه *** و مخلبه ماضی الغرار صقیل
فلم أر دون الخدر قبلک خادرا *** له بین أشراک الضباع حصول
أصبت فلا ثوب المآثر صیب *** و لا فی ظلال المکرمات مقیل
و لا الجود موجود و لا ذو حمیة *** سواک فیحمى فی حماه نزیل
و لا صافحت منک الصفاح محاسنا *** و لا کاد حسن الحال منک یحول
و لا تربت منک الترائب فی البلا *** و لا غالها فی القبر منک مغیل
لتنظرنا من بعد عز و منعة *** تلوح علینا ذلة و خمول
تعالج سلب الحلی عنا علوجها *** و تحکم فینا أعبد و نغول
و تبتز أهل اللبس عنا لباسنا *** و تنزع أقراط لنا و حجول
ترى أوجها قد غاب عنها وجیهها *** و أعوزها بعد الکفاة کفیل
سوافر بین السفر فی مهمه الفلا *** لنا کل یوم رحلة و نزول
تزید خفوقا یا ابن أم قلوبنا *** إذا خفقت للظالمین طبول
فیا لک عینا لا تجف دموعها *** و نارا لها بین الضلوع دخیل
أ یقتل ظمآنا حسین و جده *** إلى الناس من رب العباد رسول
و یمنع شرب الماء و السرب آمن *** على الشرب منها صادر و نهول
و آل رسول الله فی دار غربة *** و آل زیاد فی القصور نزول
و آل علی فی القیود شواحب *** إذا أن مأسور بکته ثکول
و آل أبی سفیان فی عز دولة *** تسیر بهم تحت البنود خیول
مصاب أصیب الدین منه بفادح *** تکاد له شم الجبال تزول
علیک ابن خیر المرسلین تأسفی *** و حزنی و إن طال الزمان طویل
جللت فجل الرزء فیک على الورى *** کذا کل رزء للجلیل جلیل
فلیس بمجد فیک وجدی و لا البکا *** مفید و لا الصبر الجمیل جمیل
إذا خف حزن الثاکلات لسلوة *** فحزنی على مر الدهور ثقیل
و إن سئم الباکون فیک بکاءهم *** ملالا فإنی للبکاء مطیل
فما خف من حزنی علیک تأسفی *** و لا جف من دمعی علیک مسیل
و ینکر دمعی فیک من بات قلبه *** خلیا و ما دمع الخلی هطول
و ما هی إلا فیک نفس نفیسة *** یحللها حر الأسى فتسیل
تباین فیک القائلون فمعجب *** کثیر و ذو حزن علیک قلیل
فأجر بنی الدنیا علیک لشأنهم *** دنی و أجر المخلصین جزیل
فإن فاتنی إدراک یومک سیدی *** و أخرنی عن نصر جیلک جیل
فلی فیک أبکار لوفق جناسها *** أصول بها للشامتین نصول
لها رقة المحزون فیک و خطبها *** جسیم على أهل النفاق مهول
یهیم بها سر الولی مسرة *** و ینصب منها ناصب و جهول
لها فی قلوب الملحدین عواسل *** و وقع نصول ما لهن نصول
بها من علی فی علاک مناقب *** یقوم علیها فی الکتاب دلیل
ینم عن الأعراف طیب عرفها *** فتعلقها للعاقلین عقول
إذا نطقت آی الکتاب بفضلکم *** فما ذا عسى فیما أقول أقول
لسانی على التقصیر فی شرح وصفکم *** قصیر و شرح الاعتذار طویل
علیکم سلام الله ما اتضح الضحى *** و ما عاقبت شمس الأصیل أفول

ترجمه

«امید است موعدى اگر درست باشد از تو پذیرفتن که آن را برسانى اگر پیام آور عزت گذارد به قبول کردن، پس چه بسا باد صبا که پیامى به من آورد براى آن از تو اگر افتخار رسیدن واصل شود. مدت گلایه میان ما اى عتبه طول کشید و راهى برسیدن آنچه تو می پسندى و دوست دارى نیست، آیا در هر روزى: براى گلایه نامه ها قاصدیست که تجدید کند آنچه میان ماست. نامه هاى گلایه جواب ندارد و خلط خونین سینه ها (مقصود ناراحتیهاى درونى است) در سطرهاى نامه طولانى می شود، که دلات می کند بر آن از وسایل پرسنده فروتنى و از گلایه جدائى فصل هائى است. چه بسا گوش شنوائى که توجه میکند بسخن گوینده اى پس نرم میکند دل سخت و مهربان می نماید قلب متنفر و آزرده اى را، و شگفت ترین چیز اینست که ببینم تو را که واداشته اند به دورى از من و عجیب تر از آن اینست که تو سخن خبرچین و سعایت گر را قبول کنى.
عادت نفس من بر وعده دادن به دشمن است و هر سخاوتمندى به وعده دادن بخیل است. تو را معذور دارم اگر اعراض کردى یا خسته شدى به درستى که من خیال می کنم که تو شاخه اى هستى و شاخه ها سرازیر و متمایل می شوند. و تو براى گروه آهوان آفریده نشده اى و جز این نیست که خلق تو از آنها در کمال از عدول است. و من بودم که گریه مى کردم و خانه ها مأنوس و آباد بود و سیر نکرد براى روندگان برگشتنى از سفر. پس چگونه و حال آنکه مزار دور است و ترسیدند گروهى نزدیک شدن و جدائى و رفتن را. هر گاه غایب شدید از خانه حله بابل پس نکشد مرایرى در آن دامنش را. و لبهاى ابر خندان نشود در آن و از شبنم آن باقیمانده هاى منازل سبز نشود. و نوزید نسیم تندى و سیر نکرد در شبى بر این ویرانه ها شبنمى. و صادر نشد از آن ملالتى و ظاهر نشد به آن چراننده اى که میان فصل هاى آن کودک از شیر گرفته اى باشد. و نمایان نشد در لباس سبز براى کبوترها در شاخه ها بغبغو و چهچه اى. و چه سودى در آنست و حال آنکه اهلى نیست و انجمن آن از آنکه پیمان بستى خالى است. و مخفى می کند از آن آشناى آن پس اهل آن بیگانه و در آن بیگانه آشناست.
رعایت کرد خدا را در ایامى در سایه جنابش و ما در سمت شرقى اثیل منزل کرده بودیم. شبهائى که نه برگشت بهار پژمردگى آن را برطرف می کرد و نه برگشت به منزل رفع خستگى می نمود. به آن حال عشق می ورزیدم و باد صبا هم براى من مساعد بود و دشوارى عشق را آسان و پیش من آرام بود. و هنگامی که ما در طى بودیم و نبود چشم وعده اى از دیدار و دیده اقبال هم خسته و فرسوده نبود. ما می خوابیدیم و غیر از عفت و پاکدامنى شعارى نداشتیم و براى ایمنى از سخن چین بر من پرده بود. مثل دو روحی که در یک جسم پر وفاى پاکدامنى اقامت کنند و فرزندان عفیف و نجیب بسیار اندکند. تا آنکه اعلان به جدائى کرد گروه شما و جمع کرد شما را حدى خوان و قصد نمود رهنمائى را. از من تقاضاى عشق درخواست رهنموئى کرد پس نیست براى گمراه آن گوینده اى و نه از آن خطائى که مرتکب شده نگاه دارنده اى. پس کافی است مرا وقتی که ستم نمود به شما دورى از منزل علاج ناتوانى را که نزدیک نیست برگردد. می خواهم از باد تند صبا شفاء بیماریم را و عجیب است که بیمارى شفاء دهد بیمارى را. شاید باد صبا اگر منزل دور یا نزدیک باشد مانند شما باشد یا از تو در مثال کمیاب تر.
درود می گویم ابر را اگر از ناحیه زمین شما عبور کند و به صداق کردن داراى رعد و برق باشد. مرور می کند در شب به ما آرام آرام باریدنش که سیراب می کند تشنه یا شفا می دهد بیماری را. شبانه سیر می کند آن ابر و برق می زند لبهاى آن بارامى مثل اینکه نزد من آب دهان تو بدل از آنست. و ایجاد کرد شمال گودال مرا از تو تکاملى که شاید آن براى وامانده باد شمال باده خنکى باشد. آیا قلب من متهم است در از بین سرگرمیها و آیا اهل تهامه کسى در قافله هست که برنگردد. آیا مغرور می کند تو را که من پنهان کننده ام از تو سوز و گدازى را که براى آن درد و ناراحتیست میان پهلوهایم. پس خیال نکن که من فراموش کردم عهد و پیمان شما را ولى صبر من اى «امیم» نیکوست. اعتماد من به دوست من است که ترک نمی کند دوستش را به خیانتى و منصرف نمی کند او را از تو ملامت کنى. نیکو هستند دوستانی که ناراحت نمی کنند دوست خود را ظاهر شود در کنار دوست دوستى.
اخلاق او به کارهاى نیکو شایسته است و هر نیکو سرشتى به نیکوئى زیباست. آرایش می دهد سخنان راست از او افعال او را و هر سخنرانى نزد تو فعال نیست. دیدگان خود را می بست وقتی که زنهاى سفیدپوست زیبائى می دید که در رفتن در لباسهاى خود قامتهایشان به سمت راست و چپ مایل شده و تلو تلو می خوردند. پس در چشمان او نسبت به دیدن زنها کوتاهى و در دست او از احسان مکرمتها بسط ید و دراز دستى بود. آگاه باش: قسم به عفتی که آن را آلوده دامن نکرده و قسم بود از گلایه که زایل کننده آن را از بین نه برده اوست. هر آینه تو براى قلب من هر جا باشى موجب مسرت و خوشحالى هستى و گرامی ترین کسى هستى نزد من که از او خواسته شود.
کوتاه می کند آرزوى مرا دورى و قهر تو و امید من به تو آرزوى مرا زنده نموده پس طولانى و دراز می شود. و آرزوهاى من به قرب شما موجب روسپیدى و سربلندى می شود چنانچه روزى در کربلاء کشته اى (حسین (ع)) موجب سربلندى و روسفیدى شد. کشته ای که آسمان از غصه بر او گریه کرد و بر آن اشک فراوانى ریخت. و زمین پهناور بر فقدان او لرزید و ظاهر شد براى آن اندوه و حزنى به آن و نیز زمین هاى نرم بر او گریستند. آیا فراموش کنم حسین را که هدف تیرها قرار گرفته بود و اسبهاى دشمنان ظالمانه بر او جولان می کردند. آیا از یاد ببرم او را وقتی که زمین به او از رفتن تنگ شده بود و اشاره به یارانش کرده و می گفت. پناه می برم شما را به خدا اینکه برگردانید رانده شده را و طمع کند در جان عزیز ذلت و خوارى را. بدانید که شب تاریکیش را کشیده پس بروید و هم اکنون راه براى روندگان باز و گشاده است. پس برجست به سوى او در حالی که گوینده هر سخن بود که آیا واگذارد فروع، پاکترین اصول و خاندان را. می گفتند و شمشیرها در این وقت کشیده و براى شمشیر از خوردن به یدیگر چکاچک و صدا بود. آیا ما تسلیم کنیم آقاى خود را تنها به دشمن و جوانان و پیران براى ما به سلامت باشد. و ما از ترس مرگ از راه هدایت منحرف شویم و از عدل خداى کریم کجا عدول کنیم. دوست داریم به اینکه ما کشته شویم و باز براى کشته شدن مکرر زنده شویم و نیستم که ما از بلندى تو برگردیم. و قیام کردند براى خونخواهى از قدیم که گویا ایشان شبرانى هستند در منازلشان که بچه هایشان همراه آنهاست.
(تا آنجا که گوید:) براى او از على (ع) در جنگها شجاعت و دلیرى و از احمد (پیامبر خدا) در موقع خطابه سخنوریست. هر گاه هاشمى از پله کان شرافت بالا رود پس عموهاى او جعفر و عقیل خواهد بود. براى او کافیست از جهت بلندى نسب در میان خلق خدا که او براى احمد و بتول فرزند پاک است. پس هر جدى در میان مردان چون محمد نیست و هیچ مادرى در میان زنها همچون فاطمه نمی شود. حسین برادر بزرگى و وقار و کسی که براى او افتخار است هر گاه بزرگى و افتخار شمرده شود ریشه دار و استوار است. می بینیم مرگ را که در ذائقه تو گوارا و براى غیر تو ناگوار و ناسازگار و وخیم است. پس نگذشت نیرومندى به سوى تلخى به شدت و سختى او بر کندى و آهستگى مگر آنکه تو شتاب داشتى. مثل اینکه دشمنانت هنگامی که حمله کردى براى جنگ توده ریگ بودند که باد آنها را پراکنده کرده و آن جاى هولناکی است. جانم و خاندانم فداى گونه هائی که خاک آلود در اطراف او در زمین کربلاء از خاندان پیامبر افتاده بودند.
مثل اینکه حسین در میان آنها ماهیست که ستارگان آن اطراف آسمان تو حلول کرده اند. تشنه از دنیا رفت و آب لبریز نمود و بدترین مردم مانع بودن از آشامیدن او. و بریدند رگهاى سبط را پیش از سیراب کردن او و غولى به نامردى او را کشت. و اسب او برگشت در حالی که خبر مرگ او را با صداى بلند می داد و صحراء از صداى شیهه او پر شده بود. پس چون بانوان طاهرات خبر مرگ او را شنیدند از اسب او و دیدند زین آن واژگون است. از سراپرده ها بیرون ریخته و در حالی که لباسهایشان را غارت کرده بودند آنها بر مرگ حسین بزرگوار ناله و گریه می کردند. جانم فداى خواهر سبط شهید که با صداى بلند ناله می کرد و بر ناله اش غمگین بود و می گفت. برادرم اى ماهی که بعد از طوعت نهان گشتى و در موقع کمالش غروب نمودى. برادرم خورشیدى بودى که خورشید از نور او تیره می شد و چشم از دیدن او خسته و کم سو می گشت. و شاخه اى بودى که بینندگان را از جهت ترى و سبزى مسرور مى کردى که پس از سبزى پژمردگى آن را فرا گرفت.
(تا آنجا که گوید:) آیا حسین تشنه کشته شود و حال آنکه جدش از پروردگار بندگان به سوى مردم پیامبر است. و از نوشیدن آب ممنوع شود در حالی که همه گروه ایمن بودند بر آشامیدن آن چه بنوشند و چه بردارند. و خاندان پیامبر در سراى ویران بیگانه و خاندان زیاد در قصرها منزل کرده بودند. و خاندان على در زنجیرها رنگ پریده بودند و هر وقت اسیرى ناله مى کرد داغدیده بر او می گریست. و خاندان ابى سفیان را در اوج دولت لشگریان در زیر سایه به آنها حرکت می دادند. صدمه ای که از آن بدین رسیده نزدیک بود که از سنگینى آن کوهها از هم پاشیده شود. بر تو است اى فرزند بهترین پیامبران اندوه و غصه من هرچند که (زمان طولانى شود) اندوه من طولانى خواهد بود. بزرگى تو پس مصیبت تو بر عالم بزرگ است و همینطور هر بلائى براى بزرگ بزرگ است. پس درباره تو اندوه من نافع نیست و گریه هم مفید نباشد و صبر هم نیکو نیست. هر گاه سبک شود غصه داغدیدگان براى سرگرمى و فراموشى پس اندوه من بر گذشت روزگار سنگین است. و اگر گریه کننده گان گریه خود را درباره تو در معرض فروش گذارند براى خستگى پس من بر گریه کردن ادامه می دهم.
پس افسوس من تخفیف ندهد اندوه مرا بر تو و نخشکد اشک من بر تو از دیدگان من. و انکار می کند گریه مرا درباره تو کسی که قلبش خالى از محبت خوابیده و اشک شیرین فراوان نیست. و آن اشک نیست مگر درباره تو نفس گرانقدرى که سوزش اندوه آن را باز نموده پس جارى می شود. درباره تو گویندگان جدا شدند پس خودپسندها و خودبین ها بسیار و صاحبان اندوه بر تو اندک است. پس پاداش فرزندان دنیا بر تو براى کارشان کم و پاداش مخلصین فراوانست. پس اگر فوت شد از من ادراک روز تو اى آقاى من و مرا از یارى تو کردن یاران تو روزگار به تأخیر انداخت. پس مرا در حق تو اشعار بکری است که براى توافق جناس آن قواعدیست که براى شماتت کننده تیرهائیست براى آن رقت غمگین است درباره تو و ناگوارى آن بزرگ و خطرناک است بر اهل نفاق. فریفته و دلباخته می شود به آن قلب دوست از خوشحالى و دشمنى می کند از آن دشمن کینه توز و نادان سیه روز. به آن از (على (ع)) در والائى تو مناقبیست که اقامه دلیل می کند براى آن در کتاب خدا (قرآن). ظاهر می شود از سوره اعراف پاکى شناخت آن پس آویخته می شود به آن عقول دانایان. هر گاه آیات قرآن به فضیلت شما سخن گوید پس چه چیز ممکن است در آنچه می گویم بگویم. زبان من بر تقصیر شرح وصف شما کوتاه و شرح عذرخواهى طولانى است. بر شما باد سلام و درود خدا مادامی که روشنائى روز نمایان و مادامی که خورشید اصیل را غروب در پى باشد.»
پایان قصیده ششم.

آخرین قصیده قبل از مرگ

علامه سید احمد عطار در جزء دوم از کتاب خودش به نام (الرائق) قصیده اى یاد کرده و گفته که علاء الدین حلى آن را در مرض مرگش گفته است و و آن این است:
آن الرحیل و حق فینا ما ترى *** و سرت لقطع مفازة البین البرى
و ظعنت عمن ود یوم ترحلی *** لو أنها بالروح لی عوض ترى
و نقلت من سعة القصور و روحها *** فردا إلى ظلمات أطباق الثرى
و تصرمت أیامنا فکأنها کانت *** و کنا طیف أحلام الکرى
و مروعة بالبین کاد فؤادها *** من هول یوم البین أن یتفطرا
و تقول إذ آن الرحیل و دمعها *** قد خط فی الخد المخدد أسطرا
یا نازلا بحشاشتی و مخلفی *** عرض المخافة و المجاعة و العرا
فإلى من الملجا سواک لنا *** إذا شطت صروف الدهر أو خطب عرا
فأجبتها و العین کوب فراقها *** تهمی على خدی نجیعا أحمرا
أنتم ودیعة ذی الجلال کما غدا *** شخصی ودیعة حیدر خیر الورى
یا مونسی فی وحدتی إذ عاینت *** عینی نکیرا فی اللحود و منکرا
أنا واثق بک لا أرى شخصیهما *** إلا بشیرا سائلی و مبشرا
فبحق قوم ائتمنتهم على *** مکنون سرک عارفا و مخبرا
إلا غفرت ذنوب عبد نازل *** بفناء من ألزمت طاعته الورى
لا زاهد ورع و لا متجنب *** إثما و لا یوما بعسر أیسرا
لکن یدی علقت بحبل ولاکم *** ثقة بکم و لنا بذلک مفخرا
یا ناصر الإسلام حین تأودت *** منه الدعائم فاستقام بلا مرا
و مذل عز الکفر بعد حمیة *** خشناء عالیة الجوانب و الذرى
الله فی عبد أتاک مجاورا *** متحصنا بولائکم متسترا
إنی أتیتک وافدا و مجاورا *** و لکل جار وافد حق القرى

ترجمه

«نزدیک شد رحیل و رفتن و درست است درباره ما آنچه می بینى و سیر کردم براى پیمودن بیابان دورى بین صحرا را. و کوچ کردم از کسی که دوست داشت روز حرکت من اگر آن را به سبب مرا عوضى بود که دیده شود. و منتقل شدم از قصرهاى وسیع و روح آن به تنهائى به تاریکیهاى توده هاى خاک. و سپرى شد روزهاى ما پس مثل اینکه او و ما بودیم که در خوابمان سیر می کردیم عالم را. و وحشت زده بود در میان که نزدیک بود قلب او از ترس روز جدائى شکافته شود. و می گفت وقتی که حرکت، نزدیک شد در حالی که اشکش به تحقیق که خطى در گونه چین خورده اش مسطور کرد. اى کسی که منزل کردى در احشاء من و می گذارى مرا در معرض هراس و گرسنگى و برهنگى. پس به سوى چه کسى جز تو پناهگاه براى ماست اگر پیش آمدهاى روزگار از حد بگذرد یا بلیه اى عارض گردد. پس پاسخ دادم او را و چشم کوبه جدائى او بود که می بارید بر گونه ام دانه هاى اشک سرخى را.
شما امانت خدائید چنانچه شخص من امانت سپرده حیدر بهترین خلق خدا هستم. اى مونس من در تنهائى من وقتی که مشاهده کند نکیر و منکر را در قبر. من امید به تو دارم نمی بینم آن دو شخص را مگر اینکه بشبر و مبشر پرسنده من باشند. پس به حق مردمی که امین دانستم ایشان را بر مکنون سرت از جهت معرفت و خبر دادن. اینکه ببخشى گناهان بنده اى را که فرود آمده به پناه کسی که لازم و واجب کردى طاعت او را بر همه عالم. منی که نه پارساء پرهیزکار بوده و نه دورى کننده از گناه و نه روزى به بینوائى کمک کرده ام. لیکن دستم به ریسمان ولایت و محبت شما بند شده براى اعتماد به شما و براى ما این افتخار است. اى یارى کننده اسلام هنگامی که پایه هاى آن کج شده بود پس استوار شد بدون شک و تردیدى. و ذلیل کننده عزت کفر بعد از نگهدارى سخت و بلندى اطراف و پایه ها. شما را قسم می دهم به خدا درباره بنده ای که به پناه شما آمده و متحصن به ولایت شما گردیده است نظر فرمائید. به درستی که من به عنوان میهمانى و پناهندگى آمدم شما را و براى هر پناهى میهمان حقى بر میزبان و پناهنده است.»