معنای سرعت حساب در قیامت

در تفسیر مجمع البیان در ذیل این آیه 202 سوره بقره («أولـئک لهم نصیب مما کسبوا والله سریع الحساب؛ آنها هستند که از دستاوردشان نصیبی خواهند داشت و خدا در حسابرسی، سریع است») می فرماید: در معنای سرعت حساب چند وجه ذکر شده است: اول آنکه خداوند در مجازات بندگانش نسبت به اعمالی که انجام داده اند، سریع است؛ و وقت رسیدن پاداش عمل نزدیک است و این آیه جاری مجرای گفتار دیگر خداست که می فرماید: «و مآ أمر الساعة إلا کلمح البصر أو هو أقرب؛ و نیست هنگام فرا رسیدن ساعت قیامت مگر بقدر یک چشم بر هم نهادن؛ یا آنکه آن نزدیکتر است» (نحل/ 77) و در آیه مورد بحث، جزا و پاداش عمل به حساب تعبیر شده است. چون پاداش در برابر عمل است و به مقدار عمل است، پس جزاء عبارت از حساب است؛ عرب گوید: «أحسبنی الشیء: کفانی؛ یعنی آن چیز مرا کفایت کرد».
دوم آنکه خداوند اهل موقف قیامت را در زمانهای کوتاه محاسبه میفرماید، و حساب کسی را رسیدن مانع از حسابرسی شخص دیگر نشود؛ همچنانکه شأنی از شئون، خداوند را شاغل از شأنی دیگر نگردد. و در خبر وارد است که خداوند جمیع خلائق را در مقدار یک چشم بهم زدن محاسبه می نماید. و نیز روایت شده است که بقدر یکبار دوشیدن شیر گوسفند. و از أمیرالمؤمنین (ع) روایت است که: معنای آیه اینست که: خداوند تمام مخلوقات را دفعه واحده حساب میکشد همچنانکه دفعه واحده آنان را روزی میدهد.
سوم آنکه خداوند سبحان دعای اینگونه از بندگانش را زود به مرحله قبول میرساند، و بدون درنگ و احتباس و بحثی از مقداری که هر دعا کننده استحقاق دارد -چنانکه مخلوقات در این امور درنگ می نماید بجهت شمارش و احتباس- به اجابت میرساند. و قریب به این مضمون از ابن عباس روایت شده است که او گفته است: مراد از آیه شریفه اینست که بر چنین افرادی حساب نیست، و نامه عمل آنان از سمت سعادت به آنها داده میشود و به آنها خطاب میرسد: اینست گناهان شما که من همه را بخشیدم! و اینست حسنات شما که من برای شما آنها را دو چندان کردم (مجمع البیان).