خاقانی

افضل الدین بدیل بن علی متخلص به "خاقانی" متولد و اهل شروان، متوفی در تبریز. تولد حدودا ۱۱۲۰ میلادی - درگذشت حدودا ۱۱۹۰ میلادی (متأسفانه هیچ یک از دو تاریخ نه دقیقا در دست است و نه می شود با اطلاعات موجود این دو تاریخ را دقیقا تعیین کرد). خاقانی بدون شک از بلندپایه ترین شاعران پارسی است و حتی در میان بزرگ ترین شاعران پارسی هم کمتر کسی به اندازهٔ خاقانی مورد استقبال و حتی اقتباس دیگر شاعران قرار گرفته است. حتی شاعرانی به بلندپایگی سعدی و حافظ از بسیاری از ابداعات و مضامین و ساختهای خاقانی استقبال کرده و از آنها مستقیما در اشعارشان استفاده کرده اند.
همچنین دیوان خاقانی از مشکل ترین دیوانهای شاعران پارسی است و به همین دلیل هم خاقانی به نسبت بلندپایگی اش از دیدگاه سخنوری و توانانی، از محبوبیت کمتری برخوردار است؛ چون هم فهم درست و لذت بردن از بسیاری از اشعارش نیاز به سطح بسیار بالایی از چیرگی به زبان پارسی و دیگر دانشها (مانند پزشکی ایرانی کهن که بیشتر بر مبنای گیاه شناسی و دارو شناسی بود، نجوم، تاریخ، قرآن شناسی و حدیث شناسی و غیره) دارد؛ و هم اینکه خواننده باید با شعر پارسی از دیدگاه فنی و به اصطلاح «صنعت شعر» آشنائی خوبی داشته باشد تا بتواند پی ببرد که خاقانی براستی چه سحرافشانیهایی در این خصوص پدید آورده.
خاقانی شاید تنها شاعر کلاسیک پارسی باشد که دیوانش بازتابی صادقانه از زندگی واقعی خود شاعر است. بسیاری از قطعات و قصیده های خاقانی بازگو کنندهٔ رخدادها و اتفاقات واقعی زندگی شاعر هستند و نه اشعاری انتزاعی و خارج از زندگی واقعی. از همین رو، با وجود اینکه کلا سبک شعر خاقانی تصنع است (بطور کلی در قصیده تصنع «طبیعی» است) باز هم خوانندهٔ آشنا با کل اشعار خاقانی بدون شک با بسیاری از خصوصیات زندگی شاعر، ویژگیهای اخلاقی او، احساسات واقعی او و بطورکلی با شاعر از دیدگاه روانشناسی و جامعه شناسی زمان او هم آشنائی قابل توجهی حاصل می کند. قصاید خاقانی در بالاترین سطح قرار دارند. از او قطعات بسیار خوبی هم در دست است ولی در غزل باید گفت که خاقانی در آن سطحی که در قصیده است، قرار ندارد.
پدر خاقانی درودگری بوده بنام علی در شروان که در کودکی خاقانی بدرود حیات گفته. عموی خاقانی بنام کافی الدین سرپرستی خاقانی را بعهده میگیرد. کافی الدین مردی بوده بسیار فرهیخته که به شغل داروگری (یعنی عطاری که آن زمان پزشک و داروشناس هم محسوب می شده و نه فقط یک عطار معمولی) اشتغال داشته. پیداست که در تربیت و آموزش و پرورش خاقانی کوشش فراوان کرده و خود خاقانی هم در همین مورد اشاراتی در اشعارش دارد. کافی الدین ظاهراً در فقه، ادبیات و بویژه در نثر بسیار توانا بوده و خاقانی به این نیز در دو مورد در لابلای اشعارش اشاره دارد.
هنگامی که کافی الدین حیات را بدرود می گوید، دل خاقانی عمیقا بدرد می آید و چندین قطعه و قصیده مرثیه در رابطه با درگذشت عموی عزیزش می سراید. از دیگر وقایع تلخ زندگی خاقانی مرگ فرزندش "رشید" در سن بیست سالگی است که در این رابطه هم چندین مرثیهٔ کوتاه و بلند سروده. از آثار خاقانی که در دست است یکی دیوان اشعار اوست و دیگری یک کتاب شعر (مثنوی) بنام «تحفة العراقین».