تبریز

تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی با مساحتی حدود ۱۲۰۰ کیلومتر مربع و جمعیتی بالغ بر ۱٬۴۶۰٬۰۰۰ (برآورد سال ۲۰۰۶) است. تبریز از دیر باز تأثیر زیادی در زمینه های مختلف از جمله سیاسی و اقتصادی داشته است. تبریز اولین پایتخت ایران در زمان صفویان و شهر ولیعهدنشین دودمان قاجار بود.

تاریخ
مشروطه طلبان تبریز، در عکس ستارخان و باقرخان نیز دیده می شوند، با کشفیات اخیر در محوطه مسجد کبود قدمت تبریز تا ۴۵۰۰ سال برآورد می شود. در سده چهارم هجری یاقوت حموی تبریز را مشهورترین شهر آذربایجان می خواند.
در سده های پنجم تا سوم پیش از میلاد، تبریز یکی از شهرهای پر جمعیت آن دوران بشمار می رفته است. شهر دارای دروازه های متعددی بوده و بیش از ۳۰۰ کاروانسرا در آن جای داشته است. به لحاظ استقرار آن در منطقه جغرافیایی خاص شهر پی در پی دستخوش حوادث طبیعی مانند زلزله گشته است و همچنین به عنوان بزرگ ترین شهر نزدیک به ارمنستان و روم شرقی آن زمان همیشه مورد تاخت و تاز دشمنان شمالی و شمال شرقی قرار گرفته است. بدین علت با وجود قدمت کهن آن اکثر آثار تاریخی آن از بین رفته است. تبریز یکی از بااهمییت ترین مراکز بازرگانی آن دوران بوده و به عنوان پل ارتباطی بین شرق و غرب اهمییت فراوانی داشته است. مردمان آن از دیرباز به کار بازرگانی اشتغال داشتند و این فرهنگ تا کنون نگهداری شده است.
ابن حوقل در ۳۶۷ و ابن مسکویه در ۴۲۱ و ناصر خسرو در ۴۳۸ تبریز را بزرگ ترین و آبادترین شهر آذربایجان می خوانند.
در سال ۶۱۸ لشکر مغول به پشت دروازه های تبریز می رسند، اما تدبیر بزرگان شهر تبریز را از حمله مغولان مصون نگه می دارد و مردم تبریز با بذل مال شهر را از کشتار و ویرانی رها می سازند. این اتفاق سه بار تکرار می شود و در هر سه بار مردم متمول تبریز همان روش را به کار می بندند تا این که در سال ۶۳۸ هجری قمری مغول ها به سراسر آذربایجان چیره می شوند. برخی از ایلخانیان مغول تبریز را پایتخت خود قرار می دهند که در زمان غازان خان تبریز شکوه ویژه ای می یابد.
یکی از اثرهای معماری این دوره، شنب غازان خان تبریز با ابهت تاریخی اش چشم ها را خیره می سازد، خواجه رشیدالدین فضل الله وزیر ایلخانیان ربع رشیدی را بنیاد می نهد که در زمان خود عظیم ترین مرکز علمی و فرهنگی به شمار می رود و از آن همه مجد و عظمت اینک ویرانه هایی از برج های ربع رشیدی در میان محله ای باقی مانده است.
تبریز اولین پایتخت ایران جدید در دوره صفویه شد. نزدیکی تبریز به مرز ایران و عثمانی موجب شد که این شهر در برابر تهدیدات عثمانی آسیب پذیر شود به طوریکه چندین بار به تصرف عثمانیان درآمد تا اینکه شاه طهماسب صفوی تصمیم به انتقال پایتخت به قزوین گرفت. تبریز در دوره قاجار لقب تاریخی دارالسلطنه را گرفت و ولیعهدهای متعدد سلسله قاجار در این شهر اقامت می گزیدند.
در رویداد نهضت تنباکو، شهر تبریز چون بسیاری دیگر از شهرهای ایران نقش ارزنده ای را ایفا کرد. تبریز در جنبش مشروطه نقشی مهم داشت و دلیری و فداکاری کسانی چون ستارخان سردار ملی، باقرخان سالار ملی، ثقة الاسلام، شیخ محمد خیابانی، علی مسیو، حسین خان باغبان به پیروزی جنبش و گرفتن مشروطه منجر شد. پس از سرکوب مشروطه توسط محمدعلی شاه قاجار تمام حرکتهای مشروطه خواهانه در کشور خاموش شدند اما در تبریز و تنها در چند محله آن هنوز کسانی بودند که حاضر باشند تا پای جان از این دست آورد پاسداری کنند.
ستارخان و پیروانش در محله امیر خیز شروع به مقاومت کردند و به تدریج چند محله دیگر نیز به آنها ملحق شدند. مقاومت آنها در مقابل نیروهای محمدعلی شاه، قزاقان و دیگر مدافعان استبداد ماه ها ادامه داشت تا اینکه مجددا از گوشه و کنار کشور مردم به پا خواستند و مشروطه خواهان با فتح تهران به پیروزی رسیدند. در واقع باید گفت پیروزی مجدد مشروطه خواهان بر استبداد محمدعلی شاهی در واقع ناشی از مقاومت تبریز بود.
در ۱۳۲۴ فرقه دموکرات آذربایجان با حمایت شوروی سعی در برپائی حکومتی مستقل از دولت مرکزی ایران کرد و تبریز مرکز فعالیت این گروه بود. ولی با بیرون رفتن نیروهای شوروی فرقه نیز با شکست سختی روبرو شد.
تبریز در نهضت ملی نفت نیز یکی از ارکان حرکت های آن زمان در سراسر کشور به شمار می رفت.
در ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ نیز بازاریان تبریز با بستن بازار و خطیبان تبریز با ایراد سخنرانی های مهم و پخش شب نامه ها شرکت داشتند. در ۲۹ بهمن سال ۵۶ مردم تبریز بر رژیم شاهنشاهی شوریدند.

مکانهای تاریخی
مقبره الشعرای تبریز
ارگ تبریز
ربع رشیدی
برج آتش نشانی
بازار تبریز
بنای شهرداری تبریز
بنای ائل گلی (شاهگلی)
موزه مشروطیت
موزه آذربایجان
دبیرستان فردوسی تبریز
مسجد جامع تبریز
مسجد کبود
مقبرةالشعرا
مقبره عون بن علی
تاریخ و فرهنگ آذربایجان

صنایع
تبریز قلب شمال غرب ایران، از دیر باز مهد صنعت و تجارت بوده و هست. در زمینه صنعت، شهرک صنعتی غرب تبریز، مجتمع عظیم پتروشیمی، کارخانجات عظیم ماشین سازی، تراکتورسازی، ایدم، موتوپن، بلبرینگ سازی، پیستون سازی، صانع، مرکز تحقیقات صنایع سنگین، آذر بنیاد، صنایع نساجی تبریز و ... را در بر دارد.

شهرک صنعتی شهید رجایی، شهرک صنعتی شهید سلیمی، چرم شهر و ... از جمله شهرک های صنعتی متعدد تبریز و پیرامون آن می باشند که مراکز صنعتی کوچک متعددی را در بطن خود جای داده اند. کارخانجات عظیم کبریت این شهر از شهرت دیرینه ای برخوردار است. در زمینه صنایع غذایی و شکلات و غیره نیز صاحبان صنایع شکلات تبریز حرف نخست را می زنند.
در زمینه صنعتی دیرینه فرش، فرش تبریز همواره شهرت جهاتی خویش را حفظ کرده است. صادرات فرش تبریز یکی از منابع قابل توجه ارزی به شمار می آید.
بازار تبریز نقش مؤثری در تجارت منطقه ایفا می کند. نخبگان تجارت این شهر از ارکان بازرگانان منطقه بشمار می آیند.
«استاد میرزا طاهر خوشنویس» و «استاد حاج حسن هریسی» از قرآن نویسان شهیر معاصر از این شهر بوده اند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا