کتب آیات الاحکام

«آیات الاحکام» عنوان مشهور و اصطلاحی تعدادی از کتب فقهی استدلالی است که بر پایه آیات فقهی قرآن نوشته شده و عنوان یکی از مهمترین مباحث اسلامی در طول قرن هاست که مورد کاوش و گفتگو و کتابهای زیادی است. بعضی از این کتابها، نام های مخصوص دارند و بعضی دیگر بنام «آیات الاحکام» موسوم هستند. در اینجا برخی از این کتب که با همین نام (آیات الاحکام) تألیف شده اند، ذکر می شود.

1- آیات الاحکام: کتابی مذهبی و فقهی، به عربی، مبتنی بر تفسیر آیات قرآن بر حسب مذهب شیعه، نویسنده مقدس اردبیلی متوفی 993 هـ ق، از بزرگترین دانشمندان عالم اسلام. مؤلف از تألیف این تفسیر یا فقه قرآنی در سال 989 هـ ق، فراغت پیدا کرد. این کتاب بر 18 کتاب ترتیب یافته، کتاب اول در طهارت و کتاب آخر، در شهادت و قضاست. آیات مربوط به هر قسمت در جای خود ذکر شده است. ضمنا در اول کتاب، تفسیر سوره «فاتحه الکتاب» آمده است. این کتاب در ایران مکرر چاپ و نشر شد.

2- آیات الاحکام: این کتاب عربی در تمام ابواب فقهی از طهارت تا قضا و شهادت، بحث می کند. نویسنده: میرزا محمد بن علی بن ابراهیم استرآبادی، فقیه، محدث و عالم رجال، متوفی در سال 1028 هجری قمری است. مولف در این کتاب، تفسیر قسمتی از آیات قرآن که با احکام فقه ارتباط دارد بر حسب عقاید شیعه و با شرح و روایات و سخنان دانش پژوهان آورده است. در آخر کتاب، احادیث و اخبار و روایات موثق از ائمه اطهار علیهم السلام، آمده است. از این کتاب در «امل الامل و لولوة البحرین» بنام «شرح آیات الاحکام» ذکر شده است. نسخه های خطی این کتاب (از کتاب مکاسب تا آخر قضا و شهادات) در نسخه مدرسه عالی سپهسالار تهران و در کتابخانه های آستان قدس و کتابخانه ملی تهران موجود می باشد.

3- آیات الاحکام یا تفسیر آیات الاحکام (کنزالعرفان): از کتاب های مهم فقهی شیعه و به عربی است. نویسنده: فاضل مقداد. کتاب مشتمل بر تفسیر قسمتی از آیات قرآن (بنابر عقیده شیعه) که مربوط به ابواب فقهی می باشد. مانند کتب فقهی ترتیب دارد. از کتاب طهارت شروع و به کتاب قصاص و دیات پایان گرفته است. چاپ تهران 1313 هـ ق.

4- آیات الاحکام یا تفسیر شاهی: کتابی مذهبی و فقهی به فارسی. این کتاب مبتنی بر تفسیر قسمتی از آیات قرآن بر حسب عقاید شیعه، از میرابوالفتح سید محمد، فرزند ابی سعید حسینی معروف به تاج سعیدی که به دستور شاه طهماسب، تالیف کرده است. این کتاب از باب طهارت شروع و آیات مربوط به هر موضوعی در کتاب مربوط به خود جمع و ترجمه و شرح شده، ظاهرا تاکنون چاپ نشده است.

5- آیات الاحکام یا شرح آیات الاحکام: نویسنده آن سعید بن هبة الله قطب الدین راوندی که در سال 573 هـ ق، وفات کرد. این شرح در کتابخانه حاج آقا فرزند سید اسدالله فرزند سید حجة الاسلام اصفهانی (متوفی 1333 ق) موجود است. نسخه دیگری از این شرح، در کتابخانه شیخ هادی کاشف الغطاء در نجف است. 

6- آیات الاحکام: کتابی در احکام فقهی، تالیف محمدباقر بن محمدحسن قائنی بیرجندی از دانشمندان قرن 13 هجری قمری. نویسنده این کتاب را در ماه شوال 1299 هـ ق، به پایان رساند. نسخه خطی این اثر در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی در قم می باشد. برخی دیگر از کتبی که در آیات الاحکام تحت نامهای خاصی تألیف شده اند عبارتند از: بدایع الکلام، تحصیل الاطمینان، تفسیر قطب شاهی، دلایل المرام، زبدة البیان، قلاندالدرر، لب الالباب، مفاتیح الاحکام، منهاج الهدایة، النهایة (آقا بزرگ 1/04 به بعد).