قم

استان قم در جنوب استان تهران، شمال استان اصفهان و جنوب غربی استان مرکزی در ایران واقع شده است. مرکز آن شهر قم است.

موقعیت استان قم:
استان قم دارای مساحتی حدود 11238 کیلومتر مربع بر اساس آخرین تقسیمات کشوری در سال 1375، به مرکزیت قم دارای یک شهرستان و یک شهر بنام قم بوده است که پس از آن پنج سکونتگاه بنام جعفریه (گازران سابق) کهک، قنوات (حاجی آباد لکهای سابق)،  سلفچگان و دستجرد تبدیل به شهر شده اند. در سال 1375 جعفریه داری 5404 نفر و کهک 2448 نفر، قنوات 6675 نفر و دستجرد 1094 نفر جمعیت داشته اند.

موقعیت شهرستان قم:
وسعت این شهرستان برابر با وسعت استان قم می باشد و دارای 5 بخش، 10 دهستان و 363 آبادی دارای سکنه است. پنج بخش آن عبارت اند از: جعفرآباد، خلجستان، مرکزی، سلفچگان و کهک می باشد.

اقلیم شهرستان:
آب و هوای قم در طبقه بندی اقلیمی کشور در زمره آب و هوای نیمه بیابانی (جزو اقلیم کویری و خشک) محسوب می شود چون نزدیک به منطقه بیابانی مرکز ایران است. تابستانهای آن گرم و خشک و زمستانهای آن کم و بیش سرد است اختلاف دمای سالانه نسبتا زیاد و در اغلب اوقات خشکی هوا غلبه دارد. علیرغم آب و هوای خشک و نیمه بیابانی این استان مناطق خوش آب و هوایی اطراف شهر قم وجود دارد که برخوردار از آب و هوای سرد کوهستانی بوده و محل مناسبی برای گذران تعطیلات و ایام گرم سال می باشد.

مشخصات جمعیتی و اجتماعی شهرستان:
جمعیت شهرستان قم در سال 1375 برابر با 853044 نفر بوده است که 16/91 درصد آن در نقاط شهری ساکن می باشد. در قم طوایف (زند، گائینی، شاهسون، لک و...) زندگی می کنند.
نسبت جنسی 105 مرد به ازای 100 زن، بعد متوسط خانواده 4/74 نفر می باشد که در نقاط شهری 4/79 نفر در نقاط روستائی 4/25 نفر می باشد.
99/76 درصد جمعیت شهرستان مسلمان و مابقی را پیروان دیگر ادیان الهی تشکیل می دهند. استان قم با وسعتى در حدود 11238 کیلومتر مربع در بخش مرکزى ایران واقع شده است. این استان از طرف شمال به استان تهران، از شرق به استان سمنان، و از جنوب به استان اصفهان و از طرف جنوب غربى تا شمال غربى به استان مرکزى محدود مى گردد.
این استان کمتر از یک درصد کل مساحت کشور، بیست و هشتمین و در واقع کوچکترین استان کشور محسوب مى شود. ارتفاع مرکز شهرستان از سطح دریا 928 متر و ارتفاع بلندترین نقطه استان در مناطق کوهستانى، (کوه ولیجا) با 3330 متر ارتفاع و پست ترین نقطه آن در حاشیه دریاچه نمک قم حدود 700 متر است. جمعیت فعال استان قریب به یک میلیون نفر تخمین زده مى شود. استان قم از نظر تقسیمات کشورى در سال 1379 داراى یک شهرستان، 4 بخش، 5 شهر و 9 دهستان و 936 آبادى بوده که از این تعداد 356 آبادى داراى سکنه و 580 آبادى بدون سکنه بوده است. طبق بعضى از شواهد و مدارک تاریخى، شهر قم پیش از ظهور اسلام وجود داشته و از شهرهاى آباد ایران بوده است و بناى آن را به تهمورث یکى از پادشاهان پیشدادى نسبت داده اند، در مقابل، بسیارى از مورخان آن را یک شهر تازه ساز و از آثار قرن اول هجرى مى دانند. قدیمى ترین منبعى که قم را از شهرهاى مستحدثه اسلامى معرفى کرده سفرنامه منسوب به ابى دلف است.
این منطقه را در «دوران باستان» براوستان مى گفتند و حوزه روستایى آن کمیدان و مرکز روستا را به نام (کم) مى خواندند. در قرن اول اسلامى نیز این شهر به نام (کم) معروف بوده و از توابع اصفهان به شمار مى آمد. شهر قم در سال 23 هجرى قمرى به دست لشگر اسلام فتح شد و اسلام در آن جا به گونه اى نفوذ پیدا کرد که به سرعت مردم به مذهب تشیع علوى متمایل گردیدند. از سال 94 هجرى اشعرى ها به قم آمدند و در آبادانى آن تلاش فراوان کردند و از سال 142 هجرى از دادن خراج به خلفاى دوران امتناع کردند و از آن تاریخ، قم به صورت یک سرزمین نیمه خودمختار در حکومت اسلام در آمد، در سال 189 هجرى قم از اصفهان جدا گردید و به صورت شهر مستقلى درآمد و جایگاه پرورش دانشمندان و فقیهان شیعى شد.
بعد از دفن حضرت معصومه (س) قم رونقى بسزا یافت و پناهگاه مطمئنى براى دوستان اهل بیت (ع) و شیعیان گردید. از آن زمان به بعد مردم به تدریج منازل خود را به مدفن حضرت معصومه (س) نزدیک کردند تا از زیارت قبر ایشان بهره مند گردند. همچنین علماء و دانشمندان زیارى در جوار کریمه اهل بیت (س) پرورش یافتند و به نشر و گسترش اسلام پرداختند. در طول قرون و اعصار، شهر مقدس و مذهبى قم، صدمات جبران ناپذیرى از طرف ستمگران بر جان خریده و در حملات متعددى این شهر ویران گشت و مردم آن قتل عام گردیدند. این ظلم و ستم در قرن اخیر هم به دست رضاخان و فرزندش ادامه پیدا کرد، تا این که با شروع نهضت اسلامى به رهبرى امام خمینى (ره) روح دیگرى در کالبد شهر قم دمیدن گرفت و این شهر به یکى از مراکز مهم پایه گذارى انقلاب اسلامى مبدل گشت. قیام مردم قم در 19 دى سال 1357 سند افتخارى براى این شهر در تاریخ مى باشد. پس از پیروزى انقلاب نیز با شروع جنگ تحمیلى، این شهر با تقدیم حدود 5200 شهید و 7600 جانباز نقش خود را در دفاع مقدس ایفا نمود و هم اکنون در این برهه از زمان با رهبرى حضرت آیت الله خامنه اى (دام ظله) همچنان محکم و استوار در مقابل تهاجم فرهنگى دشمنان داخلى و خارجى ساکت نخواهد نشست و با امید به لطف الهى تلاش خواهد کرد تا زمینه ساز ظهور یگانه منجى عالم بشریت حضرت ولى عصر (عج) گردد. ان شاء الله

پیشینه تاریخى قم
بعضى قائل به قدمت شهر قم بوده و آن را از بلاد باستانى دانسته و به شواهد و قرائنى هم استدلال نموده اند، از قبیل ذکر «زعفران قمى» در کتابى که مربوط به عصر ساسانیان است و نیز آمدن نام قم در شاهنامه فردوسى. ضمن بیان حوادث سال 32 هـ هم آن سرزمین به همین نام بوده است. در اسناد تاریخى و گزارش فتوحات ایران به خلیفه مسلمین از سرزمین قم به عنوان (شق ثیمرة) نام برده اند. بنابراین، شهر قم هم مانند شهر نجف و کربلا و مشهد مقدس از شهرهاى نوظهور اسلامى است که موجودیت آن را باید در جهات مذهبى سیاسى جست و جو کرد.
با ورود اعراب اشعرى به قم در سال 83 و برچیده شدن آیین زرتشت، و ایجاد عمران و آبادى هاى بسیار، مردم قم چنان اهمیت و عظمت یافتند که گویى در کشور نیمه مستقل کوچکى در «قلب دارالاسلام» زندگى مى کردند، چنان که از آغاز ظهور خلفاى عباسى در 132 هـ ق تا اواخر دوره خلافت هارون از دادن خراج به حکومت وقت خوددارى مى کردند و هیچ یک از خلفا توان و جرأت مقابله با آنان را نداشتند. در زمان هارون عباسى که فرمانروایى اسلامى حداکثر توسعه را یافت (سال 184 هـ ق) هارون تصمیم گرفت صحابه و دوستداران اهل بیت (ع) را تحت فشار قرار دهد و قم، این کانون ضد ظلم و ستم را سرکوب نماید. لذا هارون «عبدالله بن کوشید قمى» را به حکومت اصفهان (که قم از توابع آن بود) گماشت تا مالیات پنجاه و چند ساله قم را وصول نماید. او هم برادر خود «عاصم» را عامل قم قرار داد. عاصم پس از شکنجه و اذیت و آزار مردم، حتى یک درهم از مالیات معوقه را وصول نکرد، ولى همچنان بر فشار خود افزود تا این که عده اى از اهالى و بزرگان شهر زبان به شفاعت گشودند، اما به نتیجه نرسیدند. بعد از بى نتیجه بودن این وساطت ها «عاصم» به دست عده اى از جان گذشته به هلاکت رسید. همین حادثه باعث عزل عبدالله از حکومت اصفهان شد، ولى عبدالله به دارالخلافه شتافت و با پرداخت یک میلیون درهم خواستار بازگشت به سمت قبلى خود شد، به شرط این که قم از تابعیت اصفهان خارج شود. سرانجام با توضیحات قانع کننده او و بیانات «حمزة بن السیع» از برزگان قم و عهده دار شدن خراج شهر، هارون استقلال شهر قم را پذیرفت و بدین سان این شهر استقلال سیاسى یافت و پس از تعیین حدود آن، مسجد جامع با منبرى براى امام جمعه (که نشانه استقلال هر ناحیه بود)، در آن ساخته شد. هنگام استقلال در این سرزمین دو شهر وجود داشت؛ یک شهر جدید اسلامى به نام «قم» و دیگرى شهر زرتشتیان به نام «کمیدان» که عمال حکومتى و زندان شهر در آن جا بودند؛ چرا که اهل قم عمال حکومت را به شهر خود راه نمى دادند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا