کتاب ریحانة الادب

کتابی در شرح حال علما، فقها، عرفا، حکما، ادبا، اطبا، فضلا و شعرای بزرگ اسلامی که با القاب و کنیه خاصی مشهور بودند و بصورت ساده و سلیس و روان و فارسی نوشته شده است.

نویسنده:
آقا میرزا محمدعلی فرزند محمدطاهر تبریزی خیابانی که معروف به مدرس یا مدرس تبریزی است، در تبریز در سال 1296 هـ ق متولد شد. در نوجوانی، به تحصیل مقدمات و ادبیات عرب و کتب متداوله و متعارفه فقهی مشغول شد و قسمتی از ریاضیات را در مدرسه طالبیه تبریز خواند. در خلال این دروس، به اخذ معقول در خدمت استادش میرزا علی لنکرانی که از شاگردان بزرگ فیلسوف یگانه ابوالحسن جلوه بود، نائل شد. آقا محمدعلی سپس در حوزه درسی فقه و اصول علامه محقق، حاج میرزا ابوالحسن مجتهد معروف به "انگجی" و آقا میرزا صادق مجتهد تبریزی که هر دو از مراجع تقلید احکام دینیه بودند، بهره های فراوان علمی کسب نمود. ضمنا در ادبیات فارسی و عربی، لغت و علوم متنوعه فقه، حدیث، درایه و حکمت، کلام، هیئت و نجوم قدیم متبحر بود. وی در همین ایام، تعلیقه ای بر کتاب طهارت ریاض، موسوم به «حیاض الزلائل فی ریاض المسائل» نوشت و از آن به بعد، برای انجام خدمات علمی، شروع به تألیفات تازه و مطالعه و تحقیق نمود و به این جهت علاقمند بود که از مردم گوشه گیری کند تا شاید به برنامه های اساسی و مورد علاقه اش بیشتر بپردازد. از این رو، 12 سال آخر عمرش، با وجود فراهم بودن وسائل و امکانات زندگی، در حجره ای در مدرسه سپهسالار قدیم تهران انزوا اختیار کرد و از معاشرت و رفت و آمد دوری نمود و توانست با فراغت زیاد، به تألیفات و مطالعات بیشماری، توفیق پیدا کند. یکی از تألیفات او، همین کتاب «ریحانة الادب فی تراجم المعروفین بالکنیه او اللقب» می باشد. فرهنگ بهارستان، فرهنگ نوبهار، قاموس المعارف، نثر اللئالی از دیگر تألیفات اوست. مؤلف محترم این کتاب در اول شعبان 1373 هـ ق = 1333 شمسی، در سن 77 سالگی از دنیا رحلت کرد و چندین اثر دیگر، از تألیفات ارزشمند اوست.

تقسیم و ساختار کتاب
کتاب، شرح حال بیش از 5000 نفر از بزرگان علمی است. این کتاب، با نظم و ترتیب در اسامی مؤلفین و مؤلفات تدوین شده است. در این کتاب، افراد مشهوری که با نام خودشان معرفی نشده و به لقب یا کنیه مشهور بودند، آن القاب و کنیه آورده شده و به شرح حال افراد تحت القاب خاص که یا بواسطه رشته علمی، مرتبه علمی، شهر مورد اقامت، شغل خاص و گاهی نام پدر و نیاکان و غیره بودند، پرداخته است. کتاب یک مقدمه و یک پایان و پنج باب دارد. باب اول حاوی شرح حال معروفین به لقب است. 4 باب دیگر در ترجمه حال اشخاص که به لفظ «اب» یا «ابن» یا «ام» یا «بنت» مشهورند که این ابواب بنا بر ترتیب است. ضمنا بعضی از خانواده های معروف به «نبی» یا «آل» نیز، به عنوان پایان در ذیل باب چهارم، تدوین شده. هم چنین مؤلف در معرفی علمای خاص علم رجال و بعضی از مذاهب در علم رجال را با اشاره اجمالی به عقاید و نظرات فرقه های گوناگون مانند «اسماعیلیه و فطحیه» و غیره... در محل ترتیبی کتاب، به رشته تحریر در آورده است. ریحانة الادب، به ترتیب حروف الفباء «از الف تا یاء» می باشد.


منابع :

  1. محمدعلی تبریزی خیابانی- ریحانة الادب- ج1-2 و 5-6

  2. علی ابن عبدالعظیم خیابانی تبریزی- علمای معاصر

https://tahoor.com/FA/Article/PrintView/29313