ویژگی ها و شرایط لازم برای وکلای ائمه معصومین (ع)

با توجه به آنچه در بررسی تاریخی مربوط به ویژگی ها و شرایط لازم برای وکلای ائمه (ع) به دست آمد می توان ویژگی های لازم برای یک وکیل را چنین برشمرد:

1- وثاقت یا عدالت

«وثاقت» در وکیل، یکی از شروط اساسی است و لزوم آن جای بحث ندارد، ولی آیا «وثاقت» وکیل تنها به معنای وثاقت در امور مالی است و یا فراتر از آن است و مراد وثاقت رجالی است؛ یعنی مورد اعتماد بودن در اموال، وظایف شرعی، سخنان و روایات؟ بعضی از محققان معتقدند: مراد از «وثاقت» در وکیل، صرفا «وثاقت در اموال» است. گروهی نیز آن را به معنای «عدالت وکیل» دانسته اند و بین وکالت و عدالت تلازم قائلند. به نظر می رسد «وثاقت» لازم در وکیل، اعم از وثاقت مالی باشد. اگر امام کسی را به عنوان نماینده و وکیل خود، عازم منطقه ای کرده و از او به «انه ثقتی و أمینی» تعبیر نمود، نمی تواند تنها ناظر به وثاقت مالی او باشد. حتی اگر وظایف وکلا را منحصر در دریافت و توزیع وجوه شرعی نیز بدانیم، باز نمی توان پذیرفت که امام علیه السلام کسی را که از نظر شرعی، دینی و عرف مردم، فردی فاسق است را به خاطر دارا بودن و وثاقت در دریافت و ارسال اموال به عنوان نماینده و وکیل فراگیر خود در یک منطقه معرفی نماید. بله، اگر کسی در یک مورد جزئی و خاص به وکالت منصوب شده باشد نمی توان در چنین مواردی الزاما وکالت را ملازم وثاقت یا عدالت وی دانست. در مواردی، امامان علیهم السلام به عنوان رهبران «سازمان وکالت»، وثاقت وکلای خود را به شیعیان اعلان می کردند تا جایگاه آنان برای شیعیان مشخص، و شیعیان با اطمینان به آنان مراجعه کنند. در یک مورد، امام عسکری علیه السلام «احمدبن اسحاق»، «علی بن جعفر همانی»، «ایوب بن نوح» و «ابراهیم بن محمد همدانی» را توثیق نمود. و در مورد دیگر وثاقت «عثمان بن سعید» و جایگاه والای او را به تعداد زیادی از سران شیعه که حاضر در جلسه بودند اعلان فرمود. معمولا در مواردی امامان علیهم السلام وکیلی را به منطقه ای اعزام می کردند، همراه با نامه ای که به شیعیان منطقه می نوشتند، اطمینان و اعتمادخود نسبت به وکیل اعزامی را نیز اعلام می کردند. به عنوان نمونه، می توان به نامه امام عسکری علیهم السلام به شیعیان «نیشابور» در معرفی «ابراهیم بن عبده»، وکیل اعزامی به آن منطقه، اشاره نمود. در عصر «غیبت صغری» نیز وثاقت جانشین سفیر، توسط سفیر قبلی و به امر امام علیه السلام به شیعیان ابلاغ می شد. به عنوان نمونه می توان به معرفی جایگاه رفیع «حسین بن روح» توسط «محمدبن عثمان عمری»، سفیر دوم، به جمعی از سران شیعه اشاره کرد.

2- رازداری و پنهان کاری

با توجه به حاکمیت ظلم و ستم که در طول حیات «سازمان وکالت» ادامه داشت شایسته بود که نمایندگان امام علیه السلام افرادی باشند که قدرت لازم برای حفظ اسرار و ممانعت از افشای آنها را داشته باشند. این مسأله آن چنان دارای اهمیت بود که اگر کسی سری از اسرار را نزد غیر اهلش بازگو می نمود، از سوی ائمه علیهم السلام مورد نکوهش شدید قرار می گرفت. به عنوان نمونه، نوع عملکرد «معلی بن خنیس» که به خاطر ترک رازداری، به شهادت رسید از سوی امام صادق علیه السلام مورد انتقام قرار گرفت. در عصر «غیبت صغری» که پنهان کاری در «سازمان وکالت» با توجه به حساسیت آن در دوران اوج خود بود و سفرا و وکلا در نهان کاری شدید به فعالیت مشغول بودند، دو سفیر اول و دوم در قالب روغن فروشی فعالیت می کردند. «حسین بن روح نوبختی» نیز، به زیرکی در کار و شدت رازداری و پنهان کاری معرف بوده است، چنانکه گاهی برای رعایت جهات امنیتی، پس از دریافت وجوه شرعی، قبض و رسیدی تحویل نمی داد، و یا در یک مورد، دربان خود را به خاطر شماتت وبدگوئی نسبت به معاویه، اخراج نمود. افزون بر آنچه گذشت، دیگر صفات لازم در وکلای ائمه علیهم السلام از این قرارند: زیرکی، کاردانی، نظم در امور، امانتداری، دوری از دلبستگی به دنیا و غرور و تکروی، دوری از حسادت، شهرت طلبی، خیانت، غلو، جهل، تعصب باطل و گرایش به باطل و ظلم، زهد مضاعف، احترام به خاندان پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم، شناخت امام علیه السلام، حفظ تشکیلات سازمان وکالت، هجرت به وقت لزوم، علم به کتاب خدا و سنت و حقوق ائمه علیهم السلام، و قدرت بر اعجاز و کرامت به وقت لزوم.