تاثیرات وارده بر نفس در آیات قرآن

انواعی از تغییرات و ارتباطات مثبت و یا منفی بر نفس انسانی وارد می شود و انسان تحت تاثیر آنها سرانجام رستگار یا گمراه می شود، نمونه این تاثیرات عبارتند از:
نوع یکم: نمونه ای تاثیرات و دگرگونیهای منفی و مخرب که از طرف «خود طبیعی حیوانی» بر نفس وارد می شوند و نفس انسان را به سقوط می کشانند:
1- خودفراموشی «و لاتکونوا کالذین نسوالله فانساهم انفسهم؛ و مباشید از آنان که خدا را فراموش کردند و خدا هم کاری کرد که آنان نفس خود را فراموش کردند.» (حشر/ 19) قطعی است آن عاملی باعث فراموشی خدا می شود، «خود طبیعی حیوانی» است کارش کشاندن نفس آدمی به سقوط در سیه چالهای گمراهی است.
2- «اتامرون الناس بالبر و تنسون انفسکم؛ آیا مردم رابه نیکوکاری دستور می دهید و خودتان را فراموش می کنید؟» (بقره/ 44) عملی است باعث فراموش نفس می گردد، (خود طبیعی حیوانی) مسلما غرایز خود نفس است که مورد نسیان قرار می گیرد.
3- «و قد خاب من دساها؛ ساقط و نومید گشت کسی که نفس را آلوده کرد و حقیقت آن را پوشانید.» (شمس/ 10)
4- «و ما ظلمونا و لکن کانوا انفسهم یظلمون؛ و آنان به ما ظلم نکردند بلکه ظلم به خویشتن نمودند.» (اعراف/ 160)
5- «و من یکسب اثما یکسبه علی نفسه؛ و هر کسی که گناه می اندورزد، جز این نیست که به ضرر خود می اندوزد.» (نساء/ 111)
 6- «قد افلح من زکاها؛ قطعا رستگار شد کسی که نفس خود را تزکیه نمود.» (شمس/ 9)
وجدان (عامل تزکیه نفس) همان «خود ملکوتی» است که نفس را از آلودگی ها حفظ می نماید و آن را در مسیر «حیات معقول» قرار می دهد که رو به «پیشگاه جاذبیت ربوبی» به حرکت در می آورد. این، با عظمت ترین فعالیت «وجدان اخلاقی» است که آدمی را به حیات اصلی نفس که قرار گرفتن در حضور ربوبی است، نائل می سازد.
7- «و لا اقسم بالنفس اللوامه؛ و سوگند نمی خورم به نفس سرزنش کننده.» (قیامه/ 2)
8- «یوم ناتی کل نفس تجادل عن نفسها؛ روز رستاخیز روزی است که هر نفس وارد محشر می شود.» (نحل/ 111) با نفس خود مجادله می پردازد.
وجدان با این فعالیت مقدس، نفس را از ارتکاب به انحراف و معاصی به وسیله توبیخ هایی که تلخی آنها گاهی شدیدتر از کیفرهای معمولی است، باز می دارد.
9- «و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضات الله؛ و از مردم کسانی هستند که نفس خود را (حیات خود را) در طلب رضایت خداوندی می فروشند.» (بقره/ 207) از دست می دهند. وجدان با این عمل با عظمت، دست از جان در صحنه عالم طبیعت می شوید و نفس را وارد ابدیت نموده و به حضور جاودانی در ملکوت الهی نائل می گردد.
10- «و اتبعوا احسن ما انزل الیکم من ربکم ان تقول نفس یا حسرتی علی ما فر طت فی جنب الله؛ وپیروی کنید از آن حقائق بهتر (ازهمه چیز) که خداوند برای شما فرو فرستاده است تا هیچ نفسی از روی ندامت درباره آن تفریط گریها که در مقابل خداوند انجام داده است، نگوید: که وا اسفا و یا حسرتا.» (زمر/ 56) این تاسف و حسرتی که نفس ابراز می کند مربوط به عامل ندامت است که با درک وجدان درباره انحرافات و گناهانی که نفس مرتکب شده است، به وجود می آید.
11- «اقرا کتابک کفی بنفسک الیوم علیک حسیبا؛ بخوان نامه اعمالت را برای محاسبه درباره خویشتن نفس تو کفایت می کند.» (اسراء/ 14) این است وجدان عامل محاسبه که در بعضی از احادیث هم مطرح شده است: «حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا؛ درباره نفس خود به محاسبه بپردازید پیش از آنکه به حساب شما برسند.»
12- «و ما تقدموا لا نفسکم من خیر تجدوه عندالله؛ و هر چه را که از خیرات برای نفس خود ذخیره نمایید و در نزد خدا دریافت خواهید کرد.» (بقره/ 110)
13- «و مثل الذین ینفیقون اموالهم ابتغاء مرضات الله و تثبیتا من انفسهم کمثل جنه بربوه؛ و مثل کسانی که اموال خود را در طلب رضای خداوندی و تثبیت نفس خود در مسیر حیات طیبه انفاق می کنند. مانند بهشتی در بلندی است.» (بقره/ 265) این است فعالیت تثبیت نفس که وجدان دارای آن می باشد. این فعالیت وجدان به قدری با اهمیت است که در بعضی از آیات خداوند سبحان آن را به خود نسبت داده است. مانند این آیه: «یثبت الذین آمنوا بالقول الثابت فی الحیاه الدنیا و فی الاخره؛ تثبیت خداوندی مردم با ایمان را در زندگی دنیوی و اخروی به وسیله وجدان تثبیتی است که نفس آدمی را از دگرگونیهای ویرانگر محافظت می نماید.» (ابراهیم/ 27)

منـابـع

کلیــد واژه هــا