نظر ملاصدرا و ملاهادی سبزواری درباره پاسخ های متکلمین به شبهه آکل و ماکول

مرحوم صدرالمتألهین درباره جوابی که متکلمین برای دفع شبهه آکل و مأکول داده اند به حشر اجزاء اصلیه و عدم حشر اجزاء فضلیه، فرموده است که این پاسخها آنقدر رکیک و سست است که بهتر است ما از ذکر آنها و جواب و رد آنها خودداری کنیم. و مرحوم حکیم سبزواری فرموده است: «و فیه ما لا یخفی علی اولی النهی؛ بر صاحبان خرد پوشیده نیست ضعف پاسخهائی را که متکلمین داده اند». و در حاشیه برای توضیح این گفتار فرموده است:
اما اولا، بخاطر اینکه کلام متکلمین مبتنی است بر آنکه شیئیت شیء به ماده آن است نه به صورت آن، و این گفتار جدا سخیف است؛ زیرا که لازمه اش آنست که منی انسان باشد، و بیضه (تخم پرنده) پرنده باشد، و هسته خرما نخل و درخت خرما باشد، و مثل اینها.
و اما ثانیا، زیرا در اینصورت دیگر قیامت، عالم آخرت نیست بلکه عالم دنیاست، و غایت نیست بلکه مغیا است؛ چون آخرت نشأت دیگری است که در طول دنیاست، و غایت هر چیزی کمال آن چیز است، و کمال نفس به آنست که عقل گردد، و کمال صورت طبیعیه به آنست که صورت صرف و خالص از جهات قوه شود، و صورت دنیویه تبدیل به صورت برزخیه، و صورت برزخیه تبدیل به صورت اخرویه گردد؛ همچنانکه شرحش گذشت.
و اما ثالثا، چون لازمه اش آنست که حق تعطیل شود و از رسیدن حق به مستحق آن منع به عمل آید؛ زیرا که میدانیم بر اجزاء مادیه استعدادات قبول صورت های مختلف و گوناگونی جاری و طاری میگردد، و استدعاء صادق همانست که با زبان استعداد گویا باشد، و لازمه گفتار متکلمین این می شود که حق متعال حق استعدادات را ندهد، با آنکه خود، بندگان خود را از تعطیل حقوق نهی نموده است.
و اما رابعا، به دلیل اینکه اکثر شبهات وارده بر معاد جسمانی مثل شبهه تناسخ و شبهه آکل و مأکول و شبهه عدم وفا نمودن مواد به نفوس غیر متناهیه و امثال این شبهات، همه بنا بر این قول است. و نیز غیر از آنچه گفتیم و شمردیم در زوایای این مسأله و این گفتار چیزهائی از اشکالات و ایرادات پنهان و مختفی است.

منـابـع

کلیــد واژه هــا