فیض کاشانی

محمد بن مرتضی کاشانی ملقب به مولانا محسن فیض (درگذشت: 1090 هجری قمری)، از جملهء فقیهان و دانشوران دوران صفوی است. او در کاشان زاده شد و پس از پایان مقدمات علوم و دانش های زمان خویش به شیراز رفت و به حلقهء شاگردان علامهء عالیقدر ملاصدرا پیوست و سرانجام دختر وی را ازدواج نمود. تبحر مولانا محسن فیض در تمامی علوم دینی به ویژه تفسیر، حدیث، فقه، عرفان، فلسفه و ادبیات عرب و عجم بحدی است که اگر در تمامی دوران سلطنت صفویه بی نظیر نباشد مسلما کم نظیر خواهد بود. همچنین آگاهی و احاطهء او در اصول و فروغ و معقول و منقول به پایه ای رسید که محسود برخی از بزرگان و صاحب منصبان دانش زمان خویش منجمله شیخ احمد احسایی واقع شد. خاندان فیض عموما از علما و دانشمندان صاحب نام و ذیشرف کاشان بودند، به ویژه جدش شاه محمود، پدرش شاه مرتضی و برادرانش مولی محمد معروف به نورالدین و مولی عبدالغفور و فرزندان آنها محمدهادی بن نورالدین و محمدمومن عبدالغفور و فرزند خود فیض مولی محمد ملقب به علم الهدی همگی دارای مقام عالی و منصب صاحب جاهی بودند که تالیفات و تصنیفات نفیسی داشته اند. مولانا فیض کاشانی پس از اتمام تحصیلات و فراگرفتن مبانی علوم در قم به منظور تحصیل نزد سید هاشم بحرانی به شیراز رفت و به فرا گرفتن علوم نقلی پرداخت همچنین به منظور کسب فیض و استفادهء بیشتر در زمرهء دانش آموزان ملاصدرا درآمد و به فراگرفتن فلسفه و علم معقول پرداخت و نیز از محضر علمایی چون شیخ سلیمان ماحوزی، ملا محمدطاهر قمی مولی صالح مازندرانی، شیخ بهایی و مولی خلیل قزوینی و شیخ محمد فرزند صاحب معالم خوشه چینی کرد و سر انجام با کسب اجازهء روایت از این بزرگواران صاحب کسوت شد.

شاگردان فیض
فیض در طول زندگی خود شاگردان متعددی داشته که گروهی از آنان، خود از علما و دانشمندان بزرگ محسوب می شوند و از آن دست می توان مولی ابوالحسن شریف فتونی عاملی اصفهانی مولف تفسیر مرات الانوار و علامه مجلسی صاحب بحارالانوار و سید نعمت الله جزایری مولف انوارالنعمانیه را نامبرد که از او اجازهء روایت داشته اند.

آثار فیض
آثار فیض گنجینه ایست که کتابخانهء ادب فارسی و علوم اسلامی را تا حد قابل توجهی بارور کرده است و بنا به قول محدث جزایری و صاحب قصص العلما آثار فیض تا حدود بیشتر از دو صد جلد برآورد گردیده است. اهم تالیفات فیض عبارت اند از: ابواب الجنان، تفسیر صافی، تفسیر اصفی، کتاب وافی (در شرح کافی)، شافی، مفاتیح، محجته البیضا (در رسالهء اسرارالصلوه، علم الیقین در اصول دین، تشریح (در هییت) سفینته النجاه، شرح صحیفهء سجادیه، ترجمة الصلوه (به فارسی)، ترجمهء طهارت (به فارسی)، ترجمهء عقاید (به فارسی)، فهرست علوم و دیوان اشعار. تعداد اشعار فیض به سیزده هزار بیت بالغ می شود. وفات فیض به سال 1090 هجری قمری اتفاق افتاده و مدفن او در کاشان در مقبرهء بنام کرامت یا کرامات واقع است.

نگاهی به اشعار فیض
مرتبه و استادی مولانا محسن فیض کاشانی در علوم دینی و کلام و فلسفه به پایه ایست که اشعار او را تحت الشعاع قرار داده و در جامعهء ادب بیشتر ازاو به عنوان دانشمند و فیلسوف و فقیه و مولف نامبرده می شود تا شاعر و سخن پرداز، اگر چه مقام شعر در پهنهء ادب فارسی تا آنجاست که پس از کلام خدا به گفتار بزرگانی چون حافظ و مولوی و سعدی و نظامی توسل می جوییم و گفتار این بزرگان را چون وحی منزل و حکمی ابدی و لایزال در سر لوحهء دفتر زندگانی جایگزین می کنیم. بهمین لحاظ توجه خاص مولانا محسن کاشانی به اشعار این بزرگان به ویژه حافظ و مولانا تا حدی است که آشکارا می توان بر سلطنت و غلبهء افکار این بزرگواران بر شعر فیض وقوف یافت. از خلال اشعار فیض چنین بر می آید که میان او با شاعران هم عصرش به ویژه کسانیکه در کاشان روزگار می گذراندند و احتمالا مجامع و محافل شعر خوانی و عرصه هنر نمایی داشته اند رابطهء دوستانه و علاقه همکاری و همفکری نبوده، زیرا جای جای به شاعران و سخنوران زمان حمله می کند و گفتار و اقوال آنان را بی مغز و باطل قلمداد می نماید. مولانا فیض با زهاد و عابدان ریایی نیز ستیزه دارد و در کمتر شعر این گوینده به کنایه و اشارتی در این زمینه بر نمی خوریم. مولانا فیض بیشتر در آثار خود به سه مرحلهء در زندگانی خود که مربوط به اعتقادات او بوده، اشاره نموده است. علم، عقل و عشق.

منـابـع

کلیــد واژه هــا