کتاب تفسیر نعمانی

کتاب تفسیر قرآن نعمانی، از تفاسیر قرن چهارم هجری قمری است. این تفسیر به زبان عربی در یک جلد و به شیوه «روائی و کلامی» می باشد. این تفسیر که به تفسیر نعمانی مشهور شده، تفسیر به معنای رایج کلمه نیست که به تفسر تمام آیات قرآن بپردازد، بلکه نوعی تقسیم بندی موضوعی قرآن است.

معرفی اجمالی نویسنده:
ابوعبدالله محمدبن ابراهیم کاتب نعمانی معروف به "ابن" یا "ابی زینب" از مفسران و محدثان بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری قمری است. او عالمی بزرگ بود که روایت بسیاری داشت و از شاگردان محمدبن یعقوب کلینی است. به عالم ربانی موصوف و به نعمانی مشهور بود. جد مادری وزیر مغربی "سالف الاشاره" است. یعنی فاطمه مادر وزیر، دختر او بوده است. نعمانی منسوب به نعمان، شهری بین واسط و بغداد و یا به قولی نعمان منسوب به مصر بود که بعدا به شام رفت و در همانجا ماند و از دنیا رفت.

ساختار تفسیر نعمانی:
این تفسیر، تفسیر کامل قرآن به معنای رایج نیست، بلکه تقسیم بندی موضوعی آیات است. این تفسیر، حدیثی از امام صادق (ع) را درباره قرآن و انواع و اقسام آیات آن ذکر می کند که آن حضرت فرمودند: شیعیان از امام علی (ع)، درباره قرآن سئوال کردند و حضرت به اجمال، قرآن و انواع و اقسام آیات آن را وصف می کنند. از جمله این سئوال ها، بحث ناسخ و منسوخ است که حضرت علی (ع)، شانزده مورد نسخ آیات را توضیح داده اند. اولین آیه نازل شده، محکم و متشابه، وحی و اقسام آن، معانی مختلف خلقت، موضوع قضا و قدر، کفر و شرک و نور در قرآن، تحریف و مراد از آن و سوالاتی دیگر که از حضرت علی (ع) شده و حضرت بعد از هر سئوال، آیات هر موضوع را بیان کرده اند. نیز آیات رد بر ملحدان و زنادقه و دهریه و پیروان مذاهب و مکتب ها، آیات مبین غزوات پیغمبر اسلام، و مباحثی مربوط به امامت، در پاسخ حضرت علی به سئوال کنندگان است. در این تفسیر، حدود شصت موضوع قرآنی به صورت گفتگو میان امام (ع) و راوی، مطرح و بیشتر از 500 آیه توضیح داده شده است.

اهمیت تفسیر نعمانی:
1- به جهت اهمیت این تفسیر، علامه مجلسی، تمامی این تفسیر را در بحارالانوار، در کتاب القرآن تحت عنوان «ماوردعن امیرالمومنین صلوات اله علیه فی اصناف آیات القرآن و انواعها به روایة النعمانی...» نقل کرده است.
2- شیخ حر عاملی، شرح حال این مفسر را در «امل الامل» نوشته و می گوید که از مؤلفات او تفسیر قرآن کریم است که من قطعه از آن را دیده ام. سپس شیخ آقا بزرگ تهرانی، بر گفتار حر عاملی می نویسد: که مقصود حر عاملی، احتمالا مقدمه مفسر بر تفسیر خود باشد که شامل روایات مبسوط است. باید گفت که: به علت نقل این روایت امام صادق (ع)، از امام علی (ع)، در موضوع تفسیر آیات قرآن این کتاب، به مرور به تفسیر نعمانی مشهور شده است.
راوی این روایت، جعفربن محمدبن قولویه، از سعدبن عبدالله اشعری، یکی از صحابه امام حسن عسگری (ع) و شیخ طوسی است. اگر چه احتمال ضعیفی داده شده که تفسیر نعمانی، همان کتاب ناسخ القرآن و منسوخه و محکمه و متشابهه، تألیف سعد بن عبدالله اشعری باشد یا روایتی که او در این کتاب آورده است. خلاصه تفسیر نعمانی به اضافه خطبه مختصری تحت عنوان تفسیر «المحکم و المتشابه» که البته در کتب رجالی از آن نامی آورده نشده، از زمان محمدباقر مجلسی و شیخ حر عاملی و.... به سید مرتضی علم الهدی، نسبت داده شده است که در تهران در سال 1312 ق، چاپ سنگی شده است.

چاپ تفسیر:
حسن فرید گلپایگانی، تفسیر نعمانی را شرح کرده و بنام «بینات الفرید» به چاپ رساند.

منـابـع

کلیــد واژه هــا