سوگند به آسمان در قرآن و نظر مفسران در این باره (3)

همچنین مرحوم شیخ طوسی و طبرسی از ابن زید آن را نقل  نموده اند. صاحب  تفسیر نوین نیز می گوید: رجع به معنی برگشت می باشد. مقصود از بازگشت و برگشتن آسمان همان طلوع و غروب خورشید و ماه و پیدا و نهان شدن ستارگان است که همواره پس از غروب، دوباره باز می گردند و طالع می شوند و باز غروب می کنند  و همچنین اختران که با آمدن روز ناپیدا می گردند و باز در شب ظاهر شده و به حالت  نخستین رجوع می نمایند.

2. مولف تفسیر پرتوی از قرآن با در نظر گرفتن مفاهیم آیات این سوره و روابط آنها با یکدیگر، نظر خاصی اظهار داشته و می گوید: به قرینه سوگند ها "والسماء و الطارق" و آیه "انه علی رجعه لقادر" و آیه دیگری که رجوع همه موجودات را به سوی خداوند اعلام نموده و سیاق آیات قبل که راجع به معاد است و اینکه "الصدع" تعبیر دیگری از انشقاق عمیق و همه جانبه زمین می باشد، این آیات باید نظر به وضع نهایی آسمان و زمین و پراکنده شدن و برگشت آنها به سوی عالم فوق ماده و طبیعت باشد، ذات ، اشعار، و خاصیت ذاتی دارد، آسمان به طبیعت خود برگشتنی و زمین به طبیعت خود شکافته و جداشدنی می باشد.»

3. گروهی از مقسران «رجع» را به معنی باران گرفته اند، از آن جهت که باران بایستد، باز فرو ریزد، باز بایستد طبق این نظر معنی آیه چنین خواهد بود: سوگند به آسمان صاحب باران. توضیح اینکه: "الرجع مصدر رجعه یرجعه رجعا" به معنی اعاده، و رجع باران است بدین جهت که هوا آنچه را که از آب به خود می گیرد، دوباره به صورت آب برمی گردد یا برای اینکه خداوند آن را دفعه ای بعد از دفعه ی دیگر به زمین برمی گرداند.

شیخ طوسی از ابن عباس و مجاهد و قتاده و ضحاک نقل نموده که گفته اند: نذات الرجع المطر، یعنی مقصود از ذات الرجع «صاحب باران» است. ابوالفتوح نیز می گوید: قسم به آسمان خداوند باران که متراجع است یعنی یک بار بیاید و یکبار باز ایستد. مراغی می گوید: رجع عبارت است از اعاده چیزی به حالت یا مکانی که اول در آن بوده سپس می گوید: مراد از آیه باران است چون از آسمان به سوی زمین باز می گردد.

محمد عبده می گوید: رجع در زبان عرب به معنی آب است و آب نافع ترین چیزی است که افراد مورد خطاب، از آسمان انتظار دارند، و آن عبارت از باران است. سپس اضافه می کند: کسی که رجع را باران تفسیر نموده از معنی آیه دور نرفته است. طبرسی می گوید: بیشتر مفسران این نظر را بیان کرده اند.  همچنین بحرانی  و سید قطب  این نظر را دارند.

مرحوم فیض نیز از قمی این معنی را نقل نموده است. صاحب تفسیر نوین این معنی را به صورت احتمال، چنین بیان داشته است: ممکن است مقصود، باران باشد که عرب باران را رجع می نامد یا به این اعتبار که باران مکرر از آسمان می بارد و هر دفعه پس از مدتی فاصله به باریدن باز می گردد یا به جهت آنکه باران از زمین به صورت بخار به بالا رفته و بعد به محل اولش رجوع می کند.

تذکر این نکته نیز لازم است که سه وجهی که پیرامون این آیه بیان گردیده، مانند آیه "والسماء ذات الحبک" هیچگونه با یکدیگر منافاتی ندارند، چون هرسه وجه در مورد آسمان صادق است که با دقت کمی، این معنی روشن می شود و نیازی به توضیح ندارد.

یکی دیگر از آیات سوگند به آسمان، آیه ی "والسقف المرفوع" می باشد و این آیه در میان سوگندهای قرآن از جمله آیاتی  است که از اختلاف نظر مفسران مستثنی بوده و می توان گفت همه مفسران در این معنی وحدت نظر دارند که مقصود، سوگند به آسمان برافراشته می باشد، به عنوان نمونه بیان برخی از آن را از نظر می گذرانیم:

طبرسی از علی علیه السلام و مجاهد و قتاده و ابن زید نقل نموده که مراد، آسمان است که همچون سقفی است برای زمین که خداوند آنرا برافراشته است. شیخ طوسی و میبدی نیز می گویند: مقصود از آیه آسمان است. محمد توفیق عبید در تفسیر خود آورده است که مقصود، آسمان که بالای سر ما برافرشته شده است.

مغنیه نیز همین را می گوید و اضافه می کند که بدین جهت آسمان به سقف تشبیه شده که در نظر انسان مثل آن جلوه می کند و در مورد دیگر همین بیان را ذکر نموده و به آیه "وجعلنا السماء سقفا محفوظا" (انبیاء /آیه 32: و آسمان را سقف محفوظ و طاقی محکم آفریدیم) استدلال می کند.

مراغی هم می گوید: مراد عالم بالا است و آنچه از خورشید و ماهها و ستارگان ثابت و سیار در بردارد و همچنین عرش و کرسی و فرشتگان الهی که خدای را که معصیت نمی کنند و سر بر اطاعت فرمان او دارند و آنچه از عوالم بی انتها وجود دارد که از شمارشش کسی جز ذات اقدسش اطلاع ندارد، و نیز سپاهیان حضرتش که حقیقت آنها را فقط او می دانند که آنها را آفریده است، چنانکه فرموده است: "و ما یعلم جنود ربک الاهو" (مدئر/آیه 31: و هیچکس از عده لشکرهای خدا غیر او آگاه نیست.)

مرحوم علامه طباطبایی نیز معتقد است که مقصود، آسمان است و در بحث روایی، از علی علیه السلام از تفسیر مجمع و قمی روایتی به این معنی نقل می نماید. طنطاوی نیز، به همین نحو تفسیر نموده است.

سید قطب روایتی از علی علیه السلام نقل می کند که سفیان ثوری و شعبه و ابوالاحوض از سماک بن خالد از علی علیه السلام  این معنی را نقل نموده اند. سپس می گوید: سفیان گفته است علی علیه السلام  بعد از این بیان این آیه را تلاوت فرمود: "وجعلنا السماء  سقفا محفوظا و هم عن آیاتنا معرضون". جلالین هم در تفسیر خود به این معنی تصریح دارد. ابی السعود نیز چنین نظر داده و اضافه می کند که: مخفی نماند که عنوان  و وصف مذکور از نیکویی خاصی برخوردار است.

این بود مجموعه نظریات برخی از مفسران پیرامون آیات پنجگانه سوگند به آسمان.

منـابـع

کلیــد واژه هــا